C. SUETONII TRANQULLI

DEPERDITORUM LIBRORUM RELIQIAE

COLLECTAE AC DISPOSITAE.

10

Decem primi librorum tituli sic uti retulimus apud Suidam s v Τράγκυλλος compositi reperiuntur.

Τράγκυλλος, ὁ Σουητώνιος χρηματίσας, γραμμα τικὸς Ῥωμαῖος, ἔγραψε·

1. Περὶ τῶν παρ' Ἕλλησι παιδιῶν βιβλίον ά. Suidas.

Τράγκυλλος Σουητινός τις ἐν παιδιαῖς Ἑλλήνων πολλὰς μὲν ἄλλας παιδιὰς καὶ συμποσίων λέγει· ὧν συμποσίων μία μὲν ἡ ἑωλοκρασία,

ἑτέρα δὲ ὁ κότταβος ὁμοῦ καὶ ἡ λατάγη.

Οἱ νέοι γὰρ κωμάζοντες τόποις ἀφωρισμένοις, 15 περὶ ἑσπέραν τοὺς χοᾶς καὶ τοὺς βίκους τιθέντες, ἕκαστος ἀνδριζόμενος ἔπινε τὸν οἰκεῖον·

ὃς δὲ πιεῖν οὐκ ἴσχυσε τὸν ἑαυτοῦ χοέα, περιεχεῖτο ἕωθεν, τῶν συμποτῶν γελώντων. Τόδ ̓ ἑωλοκρασία μὲν, τὸν κότταβον δὲ μάθε· 20 τῷ συμποσίῳ ἵστατο ζυγὸς καὶ λεκανίσκαι παρ' ἑκατέρῳ τοῦ ζυγοῦ κάτωθεν τῶν πλαστιγγων. αἱ λεκανίσκαι μέσον δὲ εἶχον ἀνδριαντίσκους, ἀνδριαντίσκους, οὓς μανας ὠνόμαζον οἱ τότε. οἱ κωμασταὶ πληροῦντες οὖν οἴνου τὸ τούτων στόμα, 25 ὃ λάταξ καὶ λατάγη δή, ήγουν ὑγρὸν καὶ ῥυσις, τοῦτο ἀπεκοττάβιζον εἰς μίαν τῶν πλαστίγγων, τουτέστιν ἐξετίνασσον, ἀπέπτυον, ἐκένουν. Κότταβον καὶ τὸ ὄργανον ἅπαν ἐκάλουν τοῦτο.

ἂν οὖν ἡ πλάστιγξ τῇ φορᾷ κατέρρεψε τοῦ οἴνου
καὶ τὸν μανᾶν εἰς κεφαλὴν ἤχησε κεκρουκυῖα,
ὁ κωμαστὴς συγκωμασταῖς ἐδόκει τῶν γενναίων·
εἰ δ ̓ οὔ, πολὺν ἐλάμβανεν ὡς ἀσθενὴς τὸν γέλων.
Ἐκ τούτων ὕβρις σύμπασα καὶ πᾶσα φλυαρία
λέγεται προπηλακισμὸς ἅμα καὶ παροινία,
λατάγη δὲ καὶ κότταβος καὶ ἑωλοκρασία. Joannes

Tzetzes historiarum variarum 6, 874-896.

Ὁ δὲ τὰ περὶ Ἑλληνικῆς παιδιᾶς γράψας, δια φορὰν καὶ αὐτὸς εἰδὼς κύβων καὶ πεσσῶν καὶ παλαιο- 10 τάτην εἰπὼν τὴν κυβευτικὴν παιδιάν, παράγει Σοφο κλέους μὲν ἐκ Παλαμήδους, ὁμωνύμου τῷ ἥρωι δράμα τος, τό· ἐκεῖνος ἐφευρε

πεσσούς κύβους τε, τερπνὸν ἀργίας ἄκος· καὶ Εὐφορίωνος τό· πεσσὰ Ναυπλιάδαο. Λέγει δὲ καὶ 15 ἐν μὲν Ιλίω δείκνυσθαι λίθον, ἐφ ̓ οὗ ἐπέσσευον οἱ Αχαιοί, ἐν δὲ Αργει τὸν λεγόμενον Παλαμήδους πεσσόν. καὶ ὅτι Πλάτων τὴν τῶν πεσσῶν εὕρεσιν Αιγυπτίοις ἀνατίθησιν ἐν Φαίδρῳ, λέγων αὐτοὺς πρῶτον ἀριθμὸν καὶ λογισμὸν εὑρεῖν καὶ γεωμετρίαν καὶ ἀστρονομίαν, 20 ἔτι δὲ πεττείαν τε καὶ κυβείαν, καὶ δὴ καὶ γράμματα. καὶ ὅτι οἱ τοῦ Πλάτωνος ὑπομνηματισταὶ οὐ τὴν παρ Ἕλλησι πεττείαν σημανθῆναι φασι ὑπὸ Πλάτωνος, ἀλλὰ τὴν τοῦ λεγομένου πεττευτηρίου, καταγράφεσθαι γάρ τι πλινθίον ὥσπερ ἐν τῇ πεττευτικῇ παιδιᾷ, δι' οὗ τὰ κι- 25 νήματα τοῦ ἡλίου καὶ τῆς σελήνης, ἔτι δὲ καὶ τὰ ἐλλειπτικὰ πραγματεύονται οἱ Αἰγύπτιοι. καὶ ὅτι ἐχρῶντο οἱ παλαιοὶ τρισὶ κύβοις, καὶ οὐχ ὥσπερ οἱ νῦν δυσί· ὅθεν καὶ παροιμία ἐπὶ τῶν μηδὲν διὰ μέσου κινδυνευόν των τό· ἢ τρὶς ἓξ ἢ τρεῖς κύβους, ἀπὸ τοῦ μεγίστου 30 καὶ ἐλαχίστου ἀριθμοῦ, ἧς μέμνηται Πλάτων ἐν Νόμοις εἰπών· ἢ τρεῖς κύβους βάλλοντες, τουτέστι τρεῖς μονά δας. κύβον γάρ φασι διχῶς ἔλεγον, αυτό τε τὸ ἀναρριπτούμενον, ὅθεν παροιμία τραγικὴ τό

ἀεὶ γὰρ εν πίπτουσιν οἱ Διὸς κύβοι· καὶ τὴν ἐν αὐτῷ μονάδα. ὅθεν λυθείη ἄν, φησι, καὶ τὸ ζητούμενον ἐν τῷ παρὰ ̓Αριστοφάνους κωμῳδουμένῳ στίχῳ·

35

10

βέβληκε ̓Αχιλλεὺς δύο κύβω καὶ τέτταρα

καὶ ἑξῆς· λέγει γὰρ δύο μονάδας καὶ τέτταρα. ἔκειτο δ ̓ ὁ στίχος ἐν τῷ Εὐριπίδου Τηλέφῳ σὺν ἄλλοις ἰαμβι κοῖς, ἔνθα κυβεύοντας τοὺς ἥρωας εἰσήγαγε. περιῃρέθη 5 δέ, φησιν, ὅλον ἐκεῖνο τὸ ἐπεισόδιον, χλευασθέντος ἐπ' αὐτῷ τοῦ ποιήματος. Λέγει δὲ ὁ ταῦτα παραδιδοὺς καὶ ὡς οἱ τῇ παιδιᾷ ταύτῃ χρώμενοι ἀπὸ τῶν ἐν τοῖς κύβοις τρημάτων τρηματῖται ἐλέγοντο, παράγων καὶ χρῆσιν Σώφρονος τό·

δειπνήσας ωστίζεται τοῖς τρηματιζόντεσσι· καὶ ὅτι ἐσπούδαζετο ἡ κυβεία οὐ μόνον παρὰ Σικελοῖς, ἀλλὰ καὶ ̓Αθηναίοις, οἳ καὶ ἐν ἱεροῖς ἀθροιζόμενοι ἐκύ βευον, καὶ μάλιστα ἐν τῷ τῆς Σκιράδος Αθηνᾶς τῷ ἐπὶ σκίρῳ, ἀφ' οὗ καὶ τὰ ἄλλα κυβευτήρια σκιράφεια ώνο15 μάζετο· ἐξ ὧν καὶ πάντα τὰ πανουργήματα διὰ τὴν ἐν σκιραφείοις ῥᾳδιουργίαν σκίραφοι ἐκαλοῦντο. Ἱπ πώναξ

τί με σκιράφοις ἀτιτάλλεις;

Πεποίηνται δέ, φησι, καὶ προστάται τοῦ οὕτω παίζειν 20 Ἑρμῆς καὶ Πάν, καθὰ τῆς μουσικῆς ̓Απόλλων καὶ Μου σαι. Τοὺς δὲ πεσσούς λέγει ψήφους εἶναι πέντε, αἷς ἐπὶ πέντε γραμμῶν ἔπαιζον ἑκατέρωθεν, ἵνα ἕκαστος τῶν πεττευόντων ἔχῃ τὰς καθ ̓ ἑαυτόν. Σοφοκλῆς·

καὶ πεσσὰ πεντάγραμμα καὶ κύβων βολαί. 25 Παρετείνετο δέ, φησι, δι' αὐτῶν καὶ μέση γραμμή, ἣν ἱερὰν ὠνόμαζον, ὡς ἀνωτέρω δηλοῦται) ἐπεὶ ὁ νικώμενος ἐπ ̓ ἐσχάτην αὐτὴν ἵεται. ὅθεν καὶ παροιμία· κι νεῖν τὸν ἀφ' ἱερᾶς, λίθον δηλαδή, ἐπὶ τῶν ἀπεγνω σμένων καὶ ἐσχάτης βοηθείας δεομένων. Σώφρων· κινήσω δ ̓ ἤδη καὶ καὶ τὸν ἀφ ̓ ἱερᾶς· Αλκαίος δέ φησιν ἐκ πλήρους

30

35

νῦν δ ̓ οὗτος ἐπικρατεῖ κινήσας τὸν ἀπ ̓ ἐρᾶς πυκινὸν λίθον.

Τοιοῦτον δὲ καὶ παρὰ Θεοκρίτῳ τό·

τὸν ἀπὸ γραμμᾶς κινήσω λίθον. Διοδώρου δέ, φησι, τοῦ Μεγαρικοῦ ἐνάγοντος τὸν τοι οὗτον λίθον εἰς ὁμοιότητα τῆς τῶν ἄστρων χορείας, Κλέαρχος τοῖς πέντε φησὶ πλάνησιν ἀναλογεῖν. Λέγει

δὲ καὶ τοὺς ἀστραγάλους, οἳ καὶ ἄστριες καὶ ἄστριχοι λέγονταί φησι, πτώσεις ἕκαστον ἔχειν τέσσαρας κατ' ἀντίθετον συγκειμένας ὁμοίως κύβῳ. ἔχουσι δέ, φησιν, ἀντικείμενα μονάδα καὶ ἑξάδα, εἶτα τριάδα καὶ τετράδα. ἡ γὰρ δυάς φασι καὶ πεντὰς ἐπὶ κύβων μόνον παραλαμ βάνονται ὡς ἐχόντων ἐπιφανείας ἕξ. καὶ ὅτι τῶν κατὰ τοὺς ἀστραγάλους πτώσεων αἱ μὲν θεῶν εἰσιν ἐπώνυ μοι, αἱ δὲ ἡρώων, αἱ δὲ βασιλέων, αἱ δὲ ἐνδόξων ἀνὁρῶν, αἱ δὲ ἑταιρίδων. Λέγεται δέ τις ἐν αὐταῖς, φησι, καὶ Στησίχορος, καὶ ἑτέρα Εὐριπίδης. Ἔτι λέγει ἐκεῖ 10 νος ὁ τὰ περὶ τῆς καθ' Ἕλληνας παιδιᾶς γράψας καὶ ὅτι τῶν κατὰ τοὺς ἀστραγάλους βόλων ὁ μὲν τὰ ἓξ δυνάμενος Κῷος καὶ ἑξίτης ἐλέγετο, ὁ δὲ τὸ ἓν Χῖος, ἔτι δὲ καὶ κύων. ὅθεν και τις παροιμία· Χίος παραστὰς Κῷον οὐκ ἐάσω, ἧς μέμνηταί, φησι, Στράττις ἐν τῷ· Χίος παραστὰς Κρον οὐκ ἐᾷ λέγειν· Ἔνθα ἐνθυμητέον καὶ τὸ τοῦ κωμικοῦ·

21

15

πέπτωκεν ἔξω τῶν κακῶν, οὐ Χῖος ἀλλὰ Κεῖος, καὶ νοητέον ὡς ἢ ἔσφαλται ἡ γραφὴ τοῦ Κεῖος ἢ ἀλλὰ παρῴδηται ὑπὸ τοῦ κωμικοῦ. Περὶ δὲ τοῦ εἰρημένου 20 κυνὸς κἀκεῖνο λέγει αὐτὸς (γραφὲν καὶ ἀλλαχοῦ) ὅτι εἶ δός τι κυβείας καὶ πόλις, ἐν ᾗ, ψήφων πολλῶν ἐν δια γεγραμμέναις τισὶ χώραις κειμένων, ἐγίνετο ἀνταναί ρεσις. καὶ ἐκαλοῦντο αἱ μὲν γραμμικαὶ χῶραι πόλεις ἀστειότερον, αἱ δὲ ἀντεπιβουλεύουσαι ἀλλήλαις ψῆφοι 25 κύνες διὰ τὸ δῆθεν ἀναιδές. Eustathius ad Homeri Odyss. 1, 107.

Ι. Περὶ τῶν παρὰ Ῥωμαίοις θεωριῶν καὶ ἀγώνων βιβλία β'. Suidas.

Quam rem et alii docti viri et Suetonius etiam Tranquil- se lus in libro ludicrae historiae primo satis compertam esse satisque super ea constare adfirmat: nervias in fidibus brumali die alias digitis pelli, alias sonare. Gellius 9, 7.

Ut ait Suetonius Tranquillus, lusus ipse quem vulgo pyrricham appellant Troia vocatur, cuius originem expressit in 35 libro de puerorum lusibus. Servius ad Verg. Aen. 5, 602.

Ludorum origo sic traditur. Lydos ex Asia transvenas

in Etruria consedisse Timaeus refert duce Tyrrheno, qui fatri suo cesserat regni contentione. Igitur in Etruria inter ceteros ritus superstitionum suarum spectacula quoque religionis nomine instituunt; inde Romani arcessitos artifices 5 mutuantur, tempus, enuntiationem, ut ludi a Lydis vocarentur... Cum promiscue ludi Liberalia vocarentur, honorem Liberi patris manifeste sonabant; Libero enim a rusticis primo fiebant ob beneficium, quod ei adscribunt, demonstrata gratia vini. Exinde ludi Consualia dicti, qui ini io Neptunnm hono10 rabant: eundem enim et Consum vocabant. -Dehinc Equiria equis Marti Romulus dixit; quamquam alii et Consualia Romulo defendunt, quod ea Conso dicaverit, deo ut volunt consilii, eius scilicet quo tunc Sabinarum virginum rapinam militibus suis in matrimonia excogitavit . . . et nunc ara Conso illi in 15 circo defossa est ad primas metas sub terra cum inscriptione huius modi: Consus consilio, Mars duello, Lares coillo potentes. Sacrificant apud eam Nonis Iuliis sacerdotes publici, XII. Kl. Septembres flamen Quirinalis et Virgines. Dehinc idem Romulus Iovi Feretrio ludos instituit in Tarpeio, 20 quos Tarpeios dictos et Capitolinos Piso tradit. Post hunc Numa Pompilius Marti et Robigini fecit, (nam et robiginis deam finxerunt) dehinc Tullus Hostilius, dehinc Ancus Marcius et ceteri quoque per ordinem. Et quibus idolis ludos instituerint, positum est apud Suetonium Tranquillum, vel a 25 quibus Tranquillus accepit. Tertullianus de spectaculis cap; 5.

Ασσάρια . . . Νουμᾶς, ὁ πρῶτος βασιλεὺς μετὰ Ρωμύλον Ρωμαίων γεγονώς, ἀπὸ σιδήρου καὶ χαλκοῦ πεποιημένα πρῶτος ἐχαρίσατο [γογγιάριον ἔδωκεν] Ῥω30 μαίοις, τῶν πρὸ αὐτοῦ πάντων διὰ σκυτίνων καὶ ὀστρακίνων τὴν χρείαν πληρούντων, ἅπερ ὠνόμασεν ἐκ τοῦ ἰδίου ὀνόματος νούμια, ὥς φησι Τράγκυλλος. Suidas s. v. άoбágiα. Ioannes Antiochenus p. 553 ed. Müller. ἀσσάρια. Chronicum paschale Alexandrinum p. 218 Bonn. Syncel35 lus I p. 398 Bonn. Cedrenus I p. 260 Bonn. Anonymus Scaligeri p. 54. Chronographus Mommsenianus p. 645.

Apud maiores theatri gradus tantum fueruut; nam scena de ligno tantum ad tempus fiebat, unde hodieque permansit