Page images
PDF
EPUB

(Sterne) geht über dem Haupte des Weisen oder des Thoren euren seligen Weg ewig gelassen dahin. Cf. Horat. epod. 17, 40 tu, proba perambulabis astra sidus aureum. — Die Morgenröthe heisst αχλυόπεζα ήώς bei Tryphiodor. 210. Man vergleiche hier noch die Wendungen, welche von der Sonne und ihren Strahlen gebraucht werden. Höchst individuell Shaksp. Troil. and Cress. 5, 9 (Del. p. 125) look, Hector, how the sun begins to set; how ugly night comes breathing at his heels. Vgl. Henry IV I, 1, 2 (Del. p. 18) for we, that take purses, go by the moon and the seven stars, and not by Phoebus he, that wandering knight so fair. King John 3, 1 (Del. p. 48) to solemnize this day, the glorious sun stays in his course and plays the alchymist. Aesch. Pers. 510 φλέγων γὰρ αὐγαῖς λαμπρὸς ἡλίου κύκλος μέσον πόρον διῆκε, Eur. Med. 356 εἴ σ' ἡ 'πιοῦσα λαμπὰς ὄψεται θεοῦ, Rhes. 331 πέποιθα· δείξει το πιόν σέλας θεον, ibid. 995 ἡμέραν ἐλευθέραν ἀκτῖνα τὴν στείχουσαν ἡλίου φέρειν, Philipp. 44, 3 (Jac. Anth. 2 p. 207) ποῖ γὰρ ἐμοὶ ζητεῖν τίνας ἔδραμεν ἥλιος ὁδούς; - Der Blitz heisst καταιβάτης κεραυνός Aesch. Prom. 367, καταιβάτης σκηπτός Lycophr. 382, bei Horat. carm. 3, 4, 44 fulmen caducum. Zum Vergleiche führe ich an Pind. Isthm. 3, 84 φλόξ αἰθέρα λακτί ζοισα καπνῷ, Pind. Pyth. 3, 39 σέλας δ' ἀμφέδραμεν λάβρον Αφαίστου, Eur. Phoen. 524 πρὸς ταῦτ ̓ ἴτω μὲν πῦρ, ἴτω δὲ φάσγανα, Eur. Ion. 1125 πῦρ πηδᾷ θεοῦ, Aesch. Αg. 284 πορευτοῦ λαμπάδος, und die bildliche Stelle Sappho fr. 2, 9 (Bergk p. 601) λέπτον δ' αὔτικα χρῶ πῦρ ὑποδεδρόμα κεν. Vom Rauche: Bei Arist. vesp. 144 sagt Philokleon καπνὸς ἔγωγ ̓ ἐξέρχομαι, vgl. Eur. Hec. 823 καπνὸν δὲ πόλεως τὸν δ ̓ ὑπερθρώσκονθ ̓ ὁρῶ, Ein Fuss wird auch dem Wasser, insbesondere Quellen und Flüssen zugeschrieben. In der schönen Personification des Felsenquells in,, Mahomets Gesang" von Göthe kommt diese Anschauung in mannigfaltiger Weise vor; jünglingfrisch tanzt der Quell aus der Wolke auf die Marmorfelsen nieder, mit frühem Führertritt reisst er seine Bruderquellen mit sich fort, unter seinem Fusstritt werden Blumen. Vgl. Antiphil. Byz. 31, 1 (Jac. Anth. 2 p. 162) λαβροπόδη χείμαῤῥε, τί δὴ τόσον ὧδε κορύσσῃ. Schön ist

1:

auch Hor. epod. 16, 48 montibus altis levis crepante lympha desilit pede, vgl. Lucret. 5, 272 liquido pede detulit undas, Virg. Aen. 9, 125 cunctatur et amnis rauca sonans revocatque pedem Tiberinus ab alto. Ausgeführt tritt dieses Verhältniss hervor in den mythischen Beispielen bei Mosch. 7, Αλφειός, μετὰ Πῖσαν ἐπὴν κατὰ Πόντον ὁδεύῃ, ἔρχεται εἰς Αρέθουσαν, Epigr. 21 Epigr. 21 (Jac. Anth. 4 p. 114) iμegóεs Αλφειὲ, Διὸς στεφανηφάρον ὕδωρ, ὃς διὰ Πισάων πεδίων κεκονιμένος ἕρπεις, ἡσύχιος τὸ πρῶτον, ἐπὴν δ ̓ ἐς πόντον και etc. Verba und Adjectiva, welche eine Bewegung ausdrücken, zur Bezeichnung des Wassers sehr gebräuchlich; zu Hor. epod. 16, 48 vgl. carm. 3, 13, 14 unde loquaces lymphae desiliunt tuae und Epod. 2, 28 labuntur altis interim rivis aquae. Ovid. Tr. 5, 3, 23 lato spatiantem flumine Gangen. Tibull. 1, 7, 13 an te, Cydne, canam, tacitis qui leniter undis caeruleus placidis per vada serpis aquis; Virg. G. 4, 19 et tenuis fugiens per gramina rivus; Tib. 1, 4, 44 venturam aquam (vom Regen). Bemerkenswerth sind die Adjectiva hayztós und vagus; Antiphil. Byz. 32 (Jac. Anth. 2 p. 163) Εὐβοικοῦ κόλποιο παλινδίνητε θάλασσα, πλαγκτόν ὕδωρ, Agathias 49, 1 nλayrròs nogduós; cf. Antip. Sidon. 23, 4 (Jac. Anth. 2 p. 11) Maιávdoov ģɛïIọa nahμnhavéos, Hor. carm. 1, 34, 9 vaga flumina, 1, 2, 20 vagus Tiberis, Tibull. 4, 1, 143 vago Araxe, Hor. epod. 16, 41 oceanus circumvagus. Zu vergleichen Antip. Sid. 103, 3 ppe, Jáλaooa und Antiphilus 9, 3 (Jac. Anth. 2 p. 156) von der Lanze Alexanders: ὦ καλὸν ἔγχος, ᾧ πόντος καὶ χθὼν εἶκε κραδαινομένῳ.

Dér Fuss des Berges ist ein so gewöhnlicher Ausdruck, dass man die ursprüngliche Personification vergessen hat: Pind. Pyth. 11, 36 Пagraσov róda vaior, Nem. 4, 54 IIaliov δὲ πὰρ ποδί. Auch оónovs wird so gebraucht, vgl. PasSOW S. V. Wie die dichterische Phantasie auch das Erstorbene wieder beleben kann, mag Klopstock und Hölderlin zeigen. Klopstock „, der Rheinwein" sagt: da Du, edler Alter, noch ungekeltert, aber schon feuriger dem Rheine zuhingst, der Dich mit auferzog und Deiner heissen Berge Füsse sorgsam mit grünlicher Woge kühlte. Hölderlin, Werke 1 p. 100, Fröhlich baden im Strome den Fuss die glühenden Berge.

Vgl. Hor. ep. 16, 29 quando in mare seu celsus procurrerit Apenninus. Hierher gehört Soph. Ant. 985 og9óлodos vлè nάyov auf steilfüssiger Höhe, cf. Schneidew., und OC. 57 xalzóлovs ódós, vgl. Claudian 3, 1 (Jac. Anth. 3 p. 154 έdoŋv zahɛóлεĽav. Interessant Shaksp. K. John 2, 1 (Del. p. 26) together with that pale, that white-faced shore, whose foot spurns back the ocean's roaring tides. Vgl. Marian. 3, 10 (Jac. Anth. 3 p. 213) πέζαν αὐτοφύτοιο νάπης.

Die in der Argonautensage vorkommenden Felsen heissen hayzτai Apoll. Arg. 4, 784, 924, ovvdooμádes Eur. Iph. T. 406, σύνδρομοι, συγχωροῦσαι ibid. 124; Hom. Od. 5, 412 λισσὴ δ' ἀναδέδρομε πέτρη. Hom. hymn. 2, 105 κοίλη δ' vлоdédoμε ẞñoσa. Vgl. Hor. carm. 1, 28, 23 vagae arenae und Pind. Οl. 2, 98 ἐπεὶ ψάμμος ἀριθμὸν περιπέφευγεν.

Mit zierlicher Anschauung legten spätere griechische Dichter dem Epheu einen Fuss oder Verwandtes bei, z. B. Philipp. 45, 1, 2 (Jac. Anth. 2 p. 207) háðqiov éqayotǹv σκολιὸν πόδα, κισσέ, χορεύσας ἄγχεις τὴν Βρομίου βοτρυό Taida xaqiv. Eryc. Cyzic. 13, 1 (Jac. Anth. 3 p. 12) aiɛí τοι λιπαρῷ ἐπὶ σήματι, διε Σοφόκλεις, σκηνίτης μαλακοὺς zooòs ähoito лódαç. Nonn. Dionys. XII p. 338 (Jac. Anth. 6 p. 331) εἰς φυτὸν ὑψιπέτηλον ἑὸν πόδα λοξὸν ἑλίσσων κισσὸς ἀερσιπότητος τὴν δενδρώσατο μορφήν. Bei Simmias 1, 4 (Jac. Anth. 1 p. 100) heisst der Epheu Bhaioós (vgl. die Erklärung von Jac. Anth. 6 p. 330). In diesen Anschauungen sagt Ovid. Met. 10, 99 vos quoque, flexipedes hederae, venistis, womit Virg. Ecl. 4, 19 errantes hederae, Catull. 71, 34 tenax hedera huc et huc arborem implicat errans, Ovid. Met. 3, 664 hederae serpunt, Eur. Alcm. fr. 1 (Wagner p. 48) поlùç d'άvɛt̃o̟лɛ woσós und Leon Tar. 30 (Jac. Anth. 1 p. 161) σσov лolvлhavέos zu vergleichen. Vom Weinstock Antipat. Sid. 38, 1 (Jac. 2 p. 16) avηy με лhatávioτov πλατάνι στον ἐφερπύζουσα καλύπτει ἄμπελος. Bemerkenswerth ist Meleager 92, 2 Jáλher & oveσigorta noiva (die auf den Bergen wohnen). Hier mag auch zum Vergleiche Hor. carm. 3, 14, 24 stehen: neque harum quas colis arborum te praeter invisas cupressos ulla brevem dominum sequetur. Bemerkenswerth ist, dass von Bäumen ἀνέρχεσθαι, ἀνατρέχειν,

ἀΐσσειν gebraucht wird, Hom. Od. 6, 163 φοίνικος νέον ovos avεgyóμevov ¿vóŋoa, vgl. Il. 18, 56. Theocr. 18, 29 Πιείρα μεγάλα ἅτ ̓ ἀνέδραμε κόσμος ἀρούρᾳ ἢ κάπῳ κυπά ρισσος. Pind. Nem. 8, 40 αύξεται δ' ἀρετὰ χλωραῖς ἐέρ oans ws öte dévdoeov aσoεi, vgl. Wüstemann zu Theocr. 1. 1. und Schneidew. zu Aesch. Ag. 76. An dieser Stelle will ich beiläufig das schweifende Haar bei Rufin. 38, 4 (Jac. Anth. 3 p.107) erwähnen, τὰς τρίχας, τὰς ἐπὶ τοῖς σοβαροῖς αὐχέσι πλαCouévas, da griechische und lateinische Dichter dem Haar gern Verba der Bewegung verbinden: Rufin. 31, 5 (Jac. Anth. 3 p. 106) ἤδη καὶ λευκαί σοι ἐπισκιρτῶσιν ἔθειραι. Christodor. 284 (Jac. Anth. 3 p. 171) vom Apollo: hónapos yàg Em§ ἐπιδέδρομεν ὤμοις αμφοτέροις, Anacr. 6, 7 κόμαι ἀπῆλθον, cf. Mehlhorn Anacr. p. 50, Propert. 2, 22, 9 sive vagi crines in frontibus errant; ib. 2, 1, 7 seu vidi ad frontem sparsos errare capillos. Shaksp. K. John: a wandering hair. Vom Barthaar sagt Asclepiad. 1, 2 (Jac. Anth. 1 p. 144) otε λεπτὸς ὑπὸ κροτάφοισιν ἴουλος ἕρπει. Andere Stellen bei Jac. 7 p. 22, cf. Hor. carm. 4, 10, 2 insperato tuae cum veniet pluma superbiae. Vom Blute des Cäsar sagt Antonius bei Shaksp. Jul. Caes. 3, 2 (Del. p. 69): and as he (Brutus) pluck'd his cursed steel away, mark how the blood of Caesar follow'd it as rushing out of doors to be resolv'd if Brutus so unkindly knock'd or no. Sehr bemerkenswerth Romeo 1,5 (Del. p. 42) my lips, two blushing pilgrims, ready stand to smooth that rough touch with a tender kiss. Vom Schlafe sagt Shaksp. Mids. 3, 2 (Del. p. 58) till o'er their brows death-counterfeiting sleep with leaden legs and batty wings doth creep. Vgl. Eur. Orest. 211 qihov ὕπνου θέλγητρον, ἐπίκουρον νόσου, ὡς ἡδύ μοι προςῆλθες ἐν δέοντί τε. Die Träume bei Aesch. Prom. 660 vvxtiqo' ovɛíqara, Tibull. 2, 1, 90 incerto Somnia nigra pede (veniunt). Die Krankheiten nennt Aesch. Ch. 276 νόσους σαρκῶν ἐπαμ Barngas. Pindar. Pyth. 5, 31 nennt die dooμo rodagneis, vgl. Boeckh expl. Pind. p. 286. Aesch. Prom. 837 лahiμThaynτo Soóμoi. Hiermit zu vergleichen Aesch. Pers. 98 πλαγκτοι δρόμοι. (Β1.) τίς ὁ κραιπνῷ ποδὶ πηδήματος εὐπετοῦς ἀναΐσσων ; Eur. Phoen. 1538 ἕλκεις μακρόπουν ζωάν.

-

[ocr errors]

2. Insbesondere bekommt die Zeit durch nous, foot und die Composita dieser Wörter, sowie durch Verba, die eine Bewegung ausdrücken, schöne Anschaulichkeit. Der Fuss der Zeit bei Eur. Bacch. 886 novπτεvоvσι de noixikas δαρὸν χρόνου πόδα, Eur. Alex. 23 (Wagner p. 36) καὶ χρόνου προέβαινε πούς. Diese Ausdrucksweise verspottete Aristophanes ran. 100, 311 αιθέρα Διὸς δωμάτιον ἢ χρόνου Tóda; cf. Fritzsche ad Ar. ran. p. 64; vgl. Meleager 128, 5 (Jac. Anth. 1 p. 39) ταzínovν Koóvov. Shakspere hat die ταχύπτουν Κρόνον. Wendung vom Fuss der Zeit in der höchst individualisirenden Weise, die seinen Stil den Alten gegenüber so kenntlich macht. Vgl. As you like it 3, 2 (Del. p. 64) Ros.: else sighing every minute and groaning every hour, would detect the lazy foot of time as well as a clock. Orl.: And why not the swift foot of time? Ros.: By no means, Sir. Time travels in divers paces with divers persons. I'll tell you, who Time ambles withal, who Time trots withal, who Time gallops withal, and who he stands still withal. Mids. 3, 2 (Del. p. 52) when we have chid the hasty-footed time for parting us. All's well that ends well 5, 3 (Del. p. 98) the inaudible and noiseless foot of time. Sonnets 19 (Del. p. 126) swift-footed Time. Vgl. Auguste Barbieux, (Geibel und Leuthold, franz. Lyrik p. 200): die Vagantin Zeit, die Greisin, deren Fuss gleichgültig niedertritt, was untergehen muss. Sh. Tw. night 2, 4 (Del. p. 39) recollected terms of these most brisk and giddy-paced times. Vgl. K. John 3, 3 (Del. p.58) and creep time ne'er so slow, yet it shall come for me to do thee good. Lucrece 142 (Del. p. 82) let him have time to mark how slow time goes in time of sorrow, and how swift and short his time of folly and his time of sport. Ibid. 253 (Del. p. 107): o time, cease thou thy course and last no longer. Geistreich ist die Pilgerschaft der Zeit bei Shaksp. Rom. 4, 5 (Del. p. 107): most miserable hour, that ever time saw in lasting labour of his pilgrimage, vgl. hiermit As you like it 3, 2 (Del. p. 59) how brief the life of man runs his erring pilgrimage. Tempest 5, 1 (Del. p. 79) time goes upright with his carriage. Vgl. Shaksp. Makb. 5, 5 (Del. p. 120) To-morrow, and to-morrow creeps in this petty pace from

« PreviousContinue »