Page images
PDF
EPUB

kvtòs ¿dezto tágon. Rückert, Gedichte p. 169 von Deutschland: Hast's, Mutter, nicht gefühlt mit Gluth in deiner kalten Brust? ibid. p. 171: Fühlst, Mutter, du's durchzucken nicht dein steinernes Gebein? Vgl. hiermit die schönen Worte, mit welchen Bolingbroke von England Abschied nimmt bei Shaksp. Rich. II 1, 3 (Del. p. 32): then England's ground, farewell, sweet soil, adieu: my mother and my nurse, that bears me yet. Dionys. Perieget. 356. nennt Rom uŋtéga nασάшv noliшr, vgl. Claudian. cons. Stil. 2, 175 protegis hanc clypeo matrem regumque ducumque (in Bezug auf Rom gesagt). Catull. 67, 33 Brixia, Veronae mater amata meae. Bei Pindar. Ol. 6, 100 heisst Stymphalus μárno εvunhoi Αρκαδίας. Vgl. Pind. Isthm. 1; 1 μᾶτερ ἐμά, χρύσασπι Ona, Pyth. 8, 98 Aiyiva, qila μateo, Callim. fr. ap. Strab. 17 p. 837 Θήρη, μήτηρ εὐίππου πατρίδος ἡμετέρης. Theocr. 9, 15 Αίτνα μᾶτερ ἐμά. Sehr schön nennt Pindar O. 8, 1 Olympia die Mutter der goldbekränzten Kampfpreise, der Wahrheit Herrin: μάτερ ὦ χρυσοστεφάνων αέθλων, Οὐλυμπία, δέσποιν' ἀλαθείας.

[ocr errors]

Inseln, Länder und Berge heissen Mütter der Menschen und Thiere: Soph. Phil. 324 Σκύρος, ἀνδρῶν ἀλκίμων μήτηρ. Die Insel Rhodus ist. Mutter lieblicher Kinder, Meleag. 7, 6 (Jac. Anth. 1, 5) tyy yhνzíлaida Pódov. Hölderlin, Archipelagus: Alle leben sie noch, die Heroenmütter, die Inseln. Hymn. Pan. 30 Αρκαδίην πολυπίδακα, μητέρα μήλων; Hymn. Cer. 68 Ἴδην πολυπίδακα, μητέρα θηρῶν. Arist. ran. 1352 ἀλλ ̓ ὦ Κρῆτες Ἴδης τέκνα. Den Feuerstein nennt Iulian. Aegypt. 6, 5 (Jac. Anth. 3 p. 196) Mutter des Feuers, unτέρα πυρσῶν τήνδε λίθον.

Auch das Meer wird Mutter genannt, gemüthlich fassen es Fischer so auf bei Eur. Sthen. fr. 6 (Wagner p. 341), weil sie von demselben ihre Nahrung erhalten: ygà đè μήτηρ, οὐ πεδοστιβὴς τροφός, θάλασσα. Vgl. Philipp. 36, 1 (Jac. Anth. 2 p. 205) τὴν ἀναδυομέναν ἀπὸ μητέρος ἄρτι θαλάσσης, Κύπριν. Vgl. Apollonidas 13 (Jac. Anth. 2 p. 126) μητρὶ περιστεφέα σηκόν, Κυθέρεια, θαλάσσῃ κρη πῖδας βυθίας οἴδματι πηξαμένη. Von Apollonidas 13 (Jac. Anth. 2 p. 121) wird das Meer als treulos getadelt, da es

seinen mütterlichen Sinn gerühmt und doch den Aristomenes in die Fluthen getaucht habe: ἀλλὰ καὶ ἡνίκα μαῖα καὶ ὠδίνεσσεν ἀπήμων αὐχεῖς, σὺν φόρτῳ δύσας Αριστομέ vyv. Vgl. Hölderlin, Empedokles (1 p. 200): wenn die Wogenwüste ihren Arm, die Mutter, um mich breitet. Die Wolken fragen bei Lenau, Gedichte 1 p. 248: ob die alte Mutter todt, die See? Vom Wasser überhaupt Möricke, Gedichte p. 49: Wo eurer (der Quellen) Mutter Kraft im Berge grollt. Die Frösche nennen sich bei Arist. ran. 211 Muvała κρηνῶν τέκνα.

Von den Pflanzen wird besonders der Weinstock als

Mutter bezeichnet: Aesch. Pers. 620 άnýgaτóv tε untoos ἀγρίας ἄπο ποτόν, παλαιᾶς ἀμπέλου γάνος τόδε. Eur. Alc. 757 πίνει μελαίνης μητρὸς εὔζωρον μέθν. In einem interessanten Compositum dieselbe Personification bei Astydamas fr. 6 (Nauck p. 615): θνητοῖσι τὴν ἀκεσφόρον λύπης ἔφηνεν οἰνομάτορ ̓ ἄμπελον. Anmuthig ist die Stelle eines dem Simonides zugeschriebenen Epigrammes fr. 179, 1. (Bergk p. 796): ἡμερὶ πανθέλκτειρα, μεθυτρόφε, μῆ Tεo ondoas. Achill. Tat. p. 67 ovov uýtno. Plaut. Amphitr. 1, 1, 274 hirneam ego, ut matre fuerat natum, vini eduxi meri. Geibel, Juniuslieder p. 359: Und vom Stamme gelöst, und gelöst von der nährenden Mutter (der Rebe). Die Eiche heisst die Mutter der Eicheln bei Zonas 5, 1 (Jac. Anth. 2 p. 68): ὦ 'νερ, τῶν βαλάνων τὴν ματέρα φείδεο κόπτειν. Nach der Sage waren die Eichen die Mütter der Menschen, wie es in demselben Epigramm heisst: zonai vào l'hɛξαν ἡμῖν ὡς πρότεραι ματέρες ἐντὶ δρύες. Vgl. hiermit Virg. Aen. 8, 315 haec nemora indigenae Fauni Nymphaeque tenebant gensque virum truncis et duro robore nata. Juvenal. 6, 12 homines, qui rupto robore nati compositique luto nullos habuere parentes. Hierher gehören auch Stellen wie Palladas 13, 2 (Jae. Anth. 2 p. 117) củ vào ảnò ôquòg đi của ἀπὸ πέτρης, welche aus Homer Od. 19, 163 οὐ γὰρ ἀπὸ δρυός ἐσσι παλαιφάτου οὐδ ̓ ἀπὸ πέτρης stammen, vgl. Il. 22, 126, über deren Erklärung man Götting zu Hes. Theog. 35 und Ameis zu Od. 19, 163 vergleiche, welcher auch die platonischen Stellen anführt. Vgl. Hesiod. op. 145. Die

[ocr errors]

Fichte nennt sich selbst die Mutter der Holzkeile bei Babrius 38, 6: τοὺς κακίστους σφῆνας, ὧν ἐγὼ μήτηρ. Die Palme heisst Mutter, Aenigmata 20, 1 (Jac. Anth. 4 p. 291) sagt die Palmfrucht: οὔνομα ματρὸς ἔχω· γλυκερώτερος εἰμὶ τεκούσης. Von Theilen des menschlichen Körpers Tieck, Fortunat p. 409: Das ist die Grossmutter aller Nasen auf der Welt.

Die Nacht, als Gottheit angeschaut, ist Mutter der Eumeniden, Aesch. Eum. 311, 394, 715, 807, 838, welche bei Soph. OC. 106 παῖδες ἀρχαίου Σκότου heissen, der Eos, Aesch. Αg. 249 εὐάγγελος μέν, ὡςπερ ἡ παροιμία, ἕως γένοιτο μητρὸς εὐφρόνης πάρα, der Klotho und Lachesis, welche Inc. tr. fr. 216 (Wagner) ενώλενοι κοῖραι Νυκτός genannt werden, der Hekate, Bacchyl. fr. 38 (Bergk p. 831) Εκάτα, διδοφόρου Νυκτὸς μελανοκόλπου θύγατερ, der Lyssa, Eur. Herc. fur. 823 Νυκτὸς τήνδ' ὁρῶντες ἔκγονον Λύσσαν, 833 ἀλλ ̓ εἶ, ἄτεγκτον συλλαβοῦσα καρδίαν, Νυκτὸς κελαινῆς ἀνομέναιε παρθένε, sie selbst sagt v. 843: ἐξ εὐγενοῦς μὲν πατρὸς ἔκ τε μητέρος πέφυκα, Νυκτὸς Οὐρανοῦ τ' ἀφ' αἵματος, der Götter, Meleag. 102 (Jac. Anth. 1 p. 30) ἓν τόδε, παμμήτειρα θεῶν, λίτομαί σε, φίλη Νύξ. Orph. hymn. 3, 1 Νύκτα θεῶν γενέτειραν ἀείσομαι. In einem orphischen Fragmente 10, 1 (Herm.) wird die Nacht angeredet: Μαῖα, θεῶν ὑπάτη, Νὺξ ἄμβροτε. Die Nacht ist Mutter des Schlafs und der Träume, des Lichtes, der Sterne: Hesiod. th. 210 Νέξ δ ̓ ἔτεκεν — Ὕπνον, ἔτικτε δὲ φῦλον Ονείρων. Orph. hymn. 3, 5 redet sie μῆτερ ὀνείρων an. Göthe, Faust p. 56: Ein Theil der Finsterniss, die sich das Licht gebar, das stolze Licht, das nun der Mutter Nacht, den alten Rang, den Raum ihr streitig macht. Herder, Die Nacht, redet sie an: Kommst du wieder, heil'ge, stille Mutter der Gestirn' und himmlischer Gedanken? Lass den Schleier sinken, heil'ge Mutter, schlage zu dein Buch voll Gottesschriften! Fühl' ich nicht, wie ihre Schlummerbinde mich umhüllet, wie mit Mutterhänden sie mein fallend Augenlied mir zuschliesst? Vgl. Rückert, Gedichte p. 415; Nacht, Allmutter des Lebens, dich preis' ich, herrliche Göttin, Königin, keine wie du kränzet mit Sternen ihr Haupt. Möricke p. 236: Und kecker rauschen die

[ocr errors]
[ocr errors]

Quellen empor, sie singen der Mutter, der Nacht ins Ohr, vom Tage etc. Shaksp. Lucrece 17 (Del. p. 55) till sable Night, mother of Dread and Fear, upon the world dim darkness doth display. Bemerkenswerth ist Schol.

Plat. Clark. p. 331 (Bergk bei Meineke, fr. com. 2 p. 1175 ): Χαιρεφῶντα Αριστοφάνης ἐν Ὥραις νυκτὸς παῖδα καλεῖ.

Den Herbst nennt Pindar Mutter der blühenden Rebe, Nem. 5, 10 τέρειναν ματέρ' οινάνθας ὀπώραν.

In

3. Abstracta werden durch untne personificirt. Bezug auf Enyo schwankte der Mythus, wie Cornut. 21 sagt: περὶ δὲ τῆς ̓Εννοῖς οἱ μὲν μητρὸς οἱ δ ̓ ὡς θυγατρὸς οἱ δ' ὡς τροφοῦ Ἄρεως διαφέρονται. Mythisch ist Τύχη Mutter, Soph. ΟΤ. 1080 ἐγὼ δ' ἐμαυτὸν παῖδα τῆς Τύχης νέμων, vgl. Shaksp. Henry VIII 2, 2 (Del. p. 50), wo Wolsey der älteste Sohn der Fortuna heisst: the blind priest, like the eldest son of fortune. Vgl. Schiller, Das Glück und die Weisheit, wo das Glück sagt: Mit meinen reichsten, schönsten Gaben beschenkt ich ihn so mütterlich. Mnemosyne ist Mutter der Musen, hymn. in Merc. 2, 429. Vgl. Rückert, Gedichte p. 446: Wie die Griechen das Gedächtniss Mutter ihrer Musen nannten, so den Vater meiner Lieder nenn' ich Mangel an Gedächtniss und Vergesslichkeit die Mutter. Göthe, Epigramme: Langeweile, du bist Mutter der Musen gegrüsst. Mythisch ist Peitho die Mutter der Hygieia bei Procl. in Tim. 3, 158 (Lobeck, Aglaoph. p. 833): Yyíɛıα, v παράγουσιν ἀπὸ Πειθοῖς καὶ Ἔρωτος. Im orphischen Hymnus 68, 2 wird die Hygieia angeredet als μήτηρ πάντων. Die Personification der Abstracta durch ung ist sehr häufig in der sententiösen Sprache: Aesch. Sept. 210 лaαgxia yág ἐστι τῆς εὐπραξίας μήτηρ, γύναι, σωτῆρος. Pind. Οl. 13, 10 ὕβριν, κόρου μητέρα, θρασύμυθον. Soph. Phil. 1360 οἷς γὰρ ἡ γνώμη κακῶν μήτηρ γένηται, τἆλλα παιδεύει κακά. Eur. In. fr. 19 (Wagner p. 215) τίς άρα μήτηρ ἢ πατὴρ κακὸν μέγα βροτοῖς ἔφυσε τὸν δυσώνυμον φθόνον. Dionys. fr. 4 (Nauck p. 617) ἡ γὰρ τυραννὶς τῆς ἀδικίας μήτηρ ἔφυ. Ροlus bei Stob. S. IX, 54 p. 106 (Welcker, Theogn. p. 93)

[ocr errors]

δοκεῖ μοι τῶν ἀνδρῶν τὴν δικαιοσύναν ματέρα τε καὶ τιθηνὰν τῶν ἄλλων ἀρετᾶν προσειπέν. Pseudophocyl. 42 (Bergk p. 344) ἡ φιλοχρημοσύνη μήτηρ κακότητος ἁπάσης. Pallad. Alex. 112 (Jac. Anth. 3 p. 137) φεύγετε τοὺς πλου τοῦντας, ἀναιδέας, οἰκοτυράννους, μισοῦντας πενίην μητέρα σωφροσύνης. Ecphant. Pythag. ap. Stob. p. 302 (Blomf. gl. Aesch. Sept. 210) & γὰρ πολυτέλεια μήτηρ τῆς ἀκρασίας. Pseudo-Ignatius p. 80 μήτηρ τῆς ἐνδείας ἡ ἀργία. Hor. Serm. 1, 3, 97 sensus moresque repugnant atque ipsa utilitas, iusti prope mater et aequi. Auch in der lateinischen Prosa ist mater in sententiösen Stellen: Cic. de leg. 1, 22 mater omnium bonarum artium sapientia est. Academ. 1, 10 immoderata intemperantia, omnium perturbationum mater. Inv. 1, 41 omnibus in rebus similitudo est societatis mater. Or. 2, 40 avaritiam tollere si vultis, mater eius tollenda est luxuries. Vgl. Iustin. 20, 4, 10 genetrix virtutum frugalitas. Vgl. die Stelle bei Rutil. Lup. p. 90 crudelitatis mater est avaritia et pater furor. Shakspere nennt Drangsal die Mutter der Keckheit, Cymb. 3, 6 (Del. p. 84) plenty and peace breeds cowards: hardness ever of hardiness is mother. Vgl. Troilus 3, 3 (Del. p. 76) for emulation hath a thousand sons, that one by one pursue.

Andere Stellen, in welchen Abstracta durch uning bezeichnet werden, sind folgende: Aesch. Prom. 470 μνήμην ', ἁπάντων μουσομήτορ' ἐργάνην. Soph. Αj. 173 ὦ μεγάλα φάτις, ὦ μᾶτερ αἰσχύνης ἐμῆς. Von Palladas 58 (Jac. Anth. 3 p. 127) wird Jemand angeredet: Τέκνον ἀναιδείης, ἀμαθέστατε, θρέμμα μορίης. Vgl. Shaksp. Troil and Cr. 4, 5 (Del. p. 95) set them down for sluttish spoils of opportunity and daughters of the game. Vgl. Soph. fr. 704 Dind. θυμῷ (3) δ' οὔτις φαιδρὰ χορεύει τάρβους θυγάτηρ. Incert. tr. fr. 121 (Wagner) τῆς δειλίας γὰρ αἰσχρὰ γίγνεται τέκνα. Cratin. fab. inc. 51 (Meineke, fr. com. 2, 1 p. 192) χαῖρ ̓, ὦ μέγ' ἀχρειόγελως ὅμιλε, ταῖς ἐπίβδαις, τῆς ἡμετέρας σοφίας κριτὴς ἄριστε πάντων, εὐδαίμον' ἔτικτέ με μήτηρ ικρίων ψόφησις. Theogn. 384 πενίην μητέρ' αμηχανίης ἔλαβον. Tull. Gem. 1, 6 (Jac. Anth. 2 p. 254) τέχνην μητέρ' ἐπισταμένη. Geibel, Juniuslieder p. 202: Wohl mag dich, Mutter,

« PreviousContinue »