Page images
PDF
EPUB

ceu flamma per taedas vel Eurus per Siculas equitavit undas. Vgl. Geibel, König Roderich p. 134: Und wäre selbst der giftge Samum gegen mich gezogen, der reitet auf des Todes fahlem Ross.

sein

Vom Tode sagt Geibel, Gedichte p. 154: Der schnellste Reiter ist der Tod, er überreitet das Morgenroth, Ross ist fahl und ungeschirrt.

Von den Städten wird insbesondere Theben dadurch personificirt, dass seine Liebe zu, Wagen und Wettfahrten hervorgehoben wird. Diese Personification tritt am deutlichsten hervor bei Pindar fr. 104 (Dissen) evάquate xovooxíton, ἱερώτατον ἄγαλμα, Θήβα. Vgl. Pind. Οl. 6, 85 πλάξιππον Onßav. Isthm. 7, 20 heisst Theben quáquatos nós, vgl. Pind. fr. 204 (Boeckh p. 662) Onßas zovoaquárovę. Nach Dionysius von Phaselis hatte Pindar auch λευκίππους Θήβας, vgl. Boeckh expl. Pind. p. 327. Soph. Ant. 149 tą лoλυαρμάτῳ Θήβα, ibid. 845 εὐάρματοι Θηβαι. Eur. Phoen. 17 Θηβαῖσιν εὐίπποις.

2. Der Zeit, der Nacht, dem Tage wird Ross oder Gespann gegeben. Rückert, Gedichte p. 378: Wie die schöne Jugendgöttin auf dem Ross der Zeit hintrabend. Geibel, Juniuslieder p. 85: Vom müden Saumross, das sich wund getragen, nimmt sie das Joch und schirrt vor ihren Wagen den Dampf, den wilden Riesen, an. Der Wagen der Nacht ist bei den Dichtern sehr häufig: Aesch. Choeph. 647 vuzzòs åqu' èñɛiyetɑi ozotɛivóv, Aesch. fr. 71 (Herm. 1 p. 328) μελανίππου ἱερᾶς νυκτός. Herrlich ist die von Aristophanes Thesm. 1065 persiflirte Stelle des Euripides, Andromeda 1 (Nauck p. 313) ὦ Νιξ ἱερά, μακρὸν ὡς ἵππευμα διώκεις ἀστεροειδέα νῶτα διφρεύουσ' αιθέρος ἱερᾶς τοῦ σεμνοτάτου δι' Ὀλύμπου. Vgl. Eur. Ion. 1152 μελάμπεπλος δὲ Νὺξ ἀσείρωτον ζυγοῖς ὄχημ' ἔπαλλεν. Bei Theocr. 2, 166 folgen die Sterne dem Wagen der Nacht: ἀστέρες, εἰκύλοιο κατ' ἄντυγα Νυκτὸς ὀπαδοί. Bei Orph. hymn. 3, 7 νὺξ ἐλάσιππος. Ebenso die lateinischen Dichter: Tibull. 2, 1, 87 Nox iungit equos, ib. 3, 4, 17 nox aetherium nigris emensa quadrigis mundum caeruleo laverat amne rotas. Andere Stellen angeführt von Dissen zu Tibull. 2, 1, 87. Bei

Shakspere Mids. 3, 2. (Del. p. 58) wird der Wagen der Nacht von Drachen gezogen: for night's swift dragons cut the cloud foul fast; ebenso Cymb. 2, 3 (Del. p. 42) swift, swift, you dragons of the night. Troil. 5, 10 (Del. p. 125) the dragon wing of night o'erspreds the earth. Der Tag erscheint in selbständiger Personification auf einem mit weissen Rossen bespannten Wagen: Aesch. Pers. 392 λευκύπωλος ἡμέρα, Soph. Αj. 673 τῇ λευκοπώλῳ ἡμέρᾳ, vgl. das Fragment eines unbekannten Dichters bei Ribbeck tr. fr. p. 224 orto beato lumine, volitans qui per coelum candidus equitas. Vgl. Ovid. Met. 4, 629 dum Lucifer ignes evocat Aurorae, currus Aurora diurnos.

3. Simonides giebt den Grazien und der Nike einen Wagen: fr. 150, 10 (Bergk) ἅρμασιν ἐν Χαρίτων φορηθείς, vgl. auch Sappho (angeführt von Jac. Anth. 6 p. 252) ἄγει καὶ Αφροδίταν ἐφ ̓ ἅρμα Χαρίτων. Sim. fr. 147, 3 Νίκης ἅρμ' ἐπέβης. Der Wagen der Musen ist ein Lieblingsausdruck des Pindar, vgl. Boeckh zu Ol. 6, 22 und die treffliche Anmerkung Hertzbergs zu Propert. 3, 1, 10. Pind. Isthm. 2, 1 οἱ μὲν πάλαι φῶτες, οἳ χρυσαμπύκων ἐς δίφρον Μοισᾶν ἔβαινον κλυτᾷ φόρμιγγι συναντόμενοι. Olymp. 9, 80 εἴην εὑρησιεπὴς ἀναγεῖσθαι πρόςφορος ἐν Μοισᾶν δίφρῳ. Isthm. 7, 62 ἔσσυταί τε Μοισαῖον ἅρμα Νικοκλέος μνᾶμα πυγ μάχου κελαδήσαι. Diese Anschauung gab Veranlassung zu dem Ausdrucke Pind. scol. fr. 3 (Dissen) ἐρατᾶν ἔχημα ἀοιδαν. Vgl. Rückert, Gedichte p. 39: Dahin hat mich emporgehoben der Begeisterung Flammenwagen. Auf einem goldnen Wagen führen die Parzen die Themis zum Olymp, dass sie des Zeus Gattin sei, Pindar. hymn. fr. 2 (Boeckh p. 56) πρῶτον μὲν εὔβουλον Θέμιν οὐρανίαν χρυσέαισιν ἵπποις Ὠκεανοῦ παρὰ παγᾶν Μοῖραι ποτὶ κλίμακα σεμνὰν ἀγον Οὐλύμπου λιπαρὰν καθ' ὁδὸν σωτῆρος ἀρχαίαν άλοχον Διὸς ἔμμεν. Der Triumph wird als Gott oder Person gedacht und von Hor. epod. 9, 21 angeredet: io Triumphe, tu moraris aureos currus? vgl. hiermit Propert. 3, 1, 10 a me nata coronatis Musa triumphat equis. Selbständige Personification ist bei Aesch. Choeph. 781 ἴσθι δ' ἀνδρὸς φίλου πώλον εἶνιν ζυγέντ' ἐν ἅρματι πημάτων (in den Wagen der Leiden

gespannt). Eur. Herc. f. 780 Igavoɛ 8' 6λßov nɛhauvòv aqua. Vgl. Rückert, Gedichte p. 359: Wenn euch des Glückes Ross zu tragen sich fühlt gelenk. Geibel, K. Roderich p. 55: Unbeständig ist das Ross des Glücks. Eur. fr. inc. 167 (Wagner) πυριγενὴς δὲ δράκων ὁδὸν ἡγεῖται ταῖς τετραμόρφοις ὡραισι, ζευγνὺς ἁρμονίᾳ πλούτου πολύκαρπον öxnua. Der Wagen des Ruhmes und der Ruhmsucht bei Hor. Serm. 1, 6, 23 sed fulgente trahit constrictos Gloria curru, ep. 2, 1, 177 quem tulit ad scenam ventoso Gloria curru. Vgl. Orph. hymn. 59, 8 89 лáyуεov äqua dizer dóğa. Schiller, Die Ideale: Wie tanzte vor des Lebens Wagen die flüchtige Begleitung her. Tieck, Fortunat p. 132: Ja, Sterne sinds, die unsers Lebens Wagen ziehn, Vernunft genügt der fremden Rosse Lenkung nicht. Vgl. Tieck, Genov. p. 114: Die Erinnerung umgeschmissen, der taube Fuhrmann Vernunft im Hohlweg liegend. Bemerkenswerth ist auch die sprichwörtliche Wendung bei Plaut. Asin. 2, 2, 13 si occasioni huic tempus sese subterduxerit, nunquam edepol quadrigis albis indipiscet postea. Die kühnste Personification auf diesem Gebiete ist in Shaksp. Rich. III 1, 1 (Del. p. 19): Der grimme Krieg hat seine Stirn entrunzelt, und statt zu reiten das geharnschte Ross, um droh'nder Gegner Seelen zu erschrecken, hüpft er behend in einer Dame Zimmer nach üppigem Gefallen einer Laute. Vgl. Henry V 3, 7 (Del. p. 75) even as your horse bears your praises: who would trot as well, were some of your brags dismounted.

α

Einen Zügel geben die Dichter dem Zeus, Aesch. Prom. 692 ἀλλ' ἐπηνάγκαζέ νιν Διὸς χαλινὸς πρὸς βίαν πράσσειν táde, der Nemesis, z. B. Mesomedes 1, 3 Néuεoi, κοῦφα φρυάγματα θνατῶν ἐπέχεις ἀδάμαντι χαλινῷ, vgl. Ammian. Marc. 14, 11 (bei Jac. Anth. 9 p. 342) eadem (Nemesis) necessitatis insolubili retinaculo mortalitatis vinciens fastus. Epigr. inc. 255 (Jac. Anth. 4 p. 170) Néμeois προλέγει τῷ πήχεϊ, τῷ τε χαλινῷ, μήτ' ἄμετρόν τι ποιεῖν, μήτ' ἀχάλινα λέγειν. Hiermit vgl. die Stelle eines alten Dichters bei Cic. de orat. 3, 41 exsultantem te et praefiden

tem tibi repriment validae legum habenae, atque imperii insistent iugo. Zu beachten Pind. Isthm. 7, 45 ἐν διχομηνίδεσσιν δὲ ἑσπέραις ἐρατὸν λύοι κεν χαλινὸν ὑφ' ἥρωι παρθε νίας. Bemerkenswerth ist aus dem Gebiete der Natur Virg. Georg. 4, 136 quum tristis hiems glacie cursus frenaret aquarum.

Hier ist auch das Joch zu erwähnen, welches z. B. die Stärke, die Sklaverei, die Nothwendigkeit auflegen: mythisch das Joch der Δικαιοσύνη bei Orph. 63, 5: ὅσσοι μὴ τὸ σὸν ἦλθον ὑπὸ ζυγόν. Vgl. 61, 5 von der Nemesis: ἣν πάντες δεδίασι βροτοὶ ζυγὸν αὐχένι θέντες. Aesch. Pers. 586 ἐλύθη ζυγὸν ἀλκᾶς. Soph. Αj. 944 πρὸς οἷα δουλείας ζυγὰ χωροῦμεν. Soph. Ter. fr. 8, 7 (Dind. 518) τοὺς δὲ δουλείας ζυγὸν ἔσχεν ἀνάγκα. Vgl. Moschion, fr. 2 (Nauck p. 631) πάντολμ ̓ ἀνάγκη, στυγνὸν ἢ κατ' αὐχένων ἡμῶν ἐρεί δεις τῆςδε λατρείας ζυγόν. Häufig bei Aeschylus δούλιον oder δούλειον ζυγόν, Ag. 927. 1199. Sept. 453. 775. -- Inc. trag. fr. 85 (Wagner p. 202) τὸ τῆς ἀνάγκης ἰσχυρὸν ζυγόν. Vgl. Aesch. Αg. 205 ἐπεὶ δ ̓ ἀνάγκας ἔδυ λέπαδνον. Eur. Beller. fr. 20, 9 (Nauck) έξω δὲ βαίνων τοῦδε, τὸν πάρος χρόνον πλουτῶν, ὑπ ̓ ἄτης ζεῖγμ ̓ ἂν ἀσχάλλοι πεσών. Vgl. Pind. fr. 97 (Boeckh p. 623) ψυχαὶ ἀσεβέων ὑπουράνιοι γαίᾳ πωτῶνται ἐν ἄλγεσι φονίοις ὑπὸ ζεύγλαις ἀφύκτοις

κακῶν.

Ein Jochriemen wird zugeschrieben der Stadt Rom von Agathias 62, 7 (Jac. Anth. 4 p. 25): σὺ δ ̓, ὦ τέκος, ἄτρομε Ρώμη, βάλλε καθ' ̔Ελλήνων σῆς ζυγόδεσμα δίκης.

Erwähnt sei hier auch das Rad der Fortuna: Fronto orat. p. 125 Nieb. omnes Fortunas cum pennis, cum rotis, cum gubernaculis reperies. Tibull. 1, 5, 70 versatur celeri Fors levis orbe rotae. Cic. Pis. 10 Fortunae rotam pertimescere. Vgl. Sidon. Apoll. Carm. V, 205 fatorum currente rota. In individuellster Darstellung bei Shaksp. Hamlet 2, 2 (Del. p. 68): out, out, thou strumpet Fortune! All you gods, in general synod, take away her power; break all the spokes and fellies from her wheel, and bowl the round nave down the hill of heaven, as low as to the fiends. Vgl. King Lear 2, 2 (Delius p. 56) Fortune, good night; smile once

more; turn thy wheel.

Henry V 3, 6 (Del. p. 68).

Verzerrt im Munde des Pistol in

Einen Stachel, wie man ihn brauchte, um Zugthiere anzutreiben, hat die Wuth, die Liebe, die Ueberredung, die Verläumdung: Aesch. fr. 456 (Herm. 1 p. 409) οὕτως πέπονθα καί με συμφορᾶς ἀεὶ βαθεῖα κηλὶς ἐκ βυθῶν ἀναστρέφει λύσσης πικροῖς κέντροισιν ἠρεθισμένον. Ibid. fr. 176 (Herm. 1 p. 356) κέντημα λύσσης. Eur. Hipp. 39 ἐκπεπληγμένη κέντροις ἔρωτος. Synes. ep. 139 κέντρον πειθους. Himer. p. 560 κέντρον διαβολῆς. Vgl. Moricke p. 112: Durch beharrlichen Fleiss der Armuth grimmigen Stachel zu versöhnen umsonst und zu verachten bemüht.

Eine Geissel wird Gottheiten zugeschrieben, z. B. dem Zeus, Ares, der Bellona, der Venus: Hom. Il. 12, 37; 13, 812 Διὸς μάστιγι δαμέντες. Aesch. Ag. 620 διπλῇ μάστιγι, τὴν Ἄρης φιλεῖ, δίλογχον ἄτην, φοινίαν ξυνωρίδα, vgl. Blomf. gl. Vgl. Virg. Aen. 8, 703 quam cum sanguineo sequitur Bellona flagello. Die Venus redet Hor. carm. 3, 27, 10 an: sublimi flagello tange Chloen semel arrogantem. Andere Stellen bei Orelli, vgl. Markland zu Stat. Silv. 5, 4. Die Peitho führt eine Geissel bei Pindar: Pyth. 4, 219 μάστιγι Πειθούς, ebenso die Winde bei Meleager 50, 5 ἀνέμων μάστιξι θάλασσα τραχὺ βοᾷ, vgl. Musaeus 296 χειμέριοι πνείοντες ἀεὶ στυφέλιζον αῆται λαίλαπι μαστίζοντες ὅλην ἅλα und Shaksp. K. Lear 1, 2 (Del. p. 27) yet nature finds itself scourged by the sequent effects.

53. Τόξον, ξίφος, sword, βέλος, lance, λίθος. Λόφος, αἰγίς, ασπίς, clypeus. Flag

Der plastischen Darstellung dienen die Waffen, welche die Götter führen. Zeus führt den Bogen bei Aesch. Ag. 347 (vgl. Schneidew.), ebenso Helios bei Eur. Herc. fur. 1090, vgl. Inc. trag. fr. 244, 3 (Wagner). Sehr wichtig Timotheus fr. 9 (Bergk) σύ τ' ὦ τὸν ἀεὶ πόλον οὐράνιον ἀκτῖσι λαμπραῖς Ἥλιε βάλλων, πέμψον ἑκαβόλον ἐχθροῖς βέλος σᾶς ἀπὸ νευρᾶς, Παιάν. Vgl. Göthe, Die natürliche

« PreviousContinue »