Page images
PDF
EPUB

εὔθρονος (Pind. Nem. 3, 83), λιπαρόθρονος hervorheben. Die Göttermutter redet der orphische Hymnus 27, 5 an: κατέχεις κόσμοιο μέσον θρόνον. Der θρόνος der Demeter ibid. 40, 15. Die Φύσις heisst εὔθρονος ibid. 10, 18. Pan wird σύνθρονος ώραις genannt ibid. 11, 4. Die Eos ist χρυσόθρονος. Von der Sonne Shaksp. Henry VIII 2, 3 (Del. p. 55) after so many courses of the sun enthroned. Von den Wolken sagt Möricke, Gedichte p. 48: Da seid ihr alle wieder aufgerichtet, besonnte Felsen, alte Wolkenstuhle. Von den Felsen selbst Rückert, Gedichte p. 571: Es seufzt der Fels, dass ihr sein Steingestühle zerbracht, um eure Wände draus zu schichten. Vom Pluto heisst es im orphi

schen Hymnus 18, 8: ὃς θρόνον ἐστήριξας ὑπὸ ζοφοειδέα χώρον. Dem Schlafgotte verspricht Here bei Hom. Il. 14, 238 einen goldnen Sessel: δῶρα δέ τοι δώσω, καλόν θρό νον, ἄφθιτον αἰεί, χρύσεον. Wie die Götter erhalten einen θρόνος auch Heroinen, z. B. Kyrene, welche als Personifcation der gleichnamigen Stadt bei Pind. Pyth. 4, 26 ἄστυ χρυσοθρόνου Κυράνας genannt wird.

Oefter wird der Jgóvos der Dike erwähnt, welche bei Julian. Aeg. 39, 6 (Jac. Anth. 3 p. 203) σύνθρονος heisst, vgl. den orphischen Hymnus 62, 1: ὄμμα Δίκης μέλπω, πανδερκέος, ἀγλαομόρφου, ἢ καὶ Ζηνὸς ἄνακτος ἐπὶ θρόνον ἱερὸν ἕζει. Sophokles braucht βάθρον im Sinne von θρόνος, Antig. 854 ὑψηλὸν ἐς Δίκης βάθρον προςέπεσες. Anonymus tr. fr. 216 (Wagner) λιπαροθρόνους ἀδελφὰς Δίκαν καὶ στεφανοφόρον Ειράναν. Der θρόνος der Erinyen und Parzen: Aesch. Eum. 505 ὦ θρόνοι τ' Ερινύων, Eur. Pel. fr. 2 (Wagner 614) κλύετ' ὦ Μοῖραι, Διὸς αἵτε παρὰ θρόνον ἀγχόταται θεῶν ἑζόμεναι. Vgl. Plato de rep. p. 621 Α ὑπὸ τὸν τῆς Ανάγκης θρόνον ἰέναι. Wichtig ist Soph. Οl. 1267 ἀλλ' ἔστι γὰρ καὶ Ζηνὶ σύνθακος θρόνων Αἰδὼς ἐπ' ἐργοῖς πᾶσι. Hiermit ist die vollständige Personification zu vergleichen bei Aesch. Sept. 405 αἰσχύνης θρόνος, noch stärker in Aesch. Αg. 948 θάρσος εὐπιθὲς ἕζει φρενός φίλον θρόνον. Vgl. Plato de rep. 8 p. 553 Β ἐπὶ κεφαλὴν ὠθεῖ ἐκ τοῦ θρόνου τοῦ ἐν ἑαυτοῦ ψυχῇ φιλοτιμίαν. Sehr wichtig Moschion, fir. 7, 16 (Nauck p. 633) ἦν δ ̓ ὁ μὲν νόμος ταπεινός, ἡ δὲ βία σύν

Jgovos dixy. Ebenso Shakspere: Romeo 5, 1 (Del. p. 110) my bosom's lord (die Liebe) sits lightly in his throne. Othello 3, 3 yield up, o love, thy crown and hearted throne to tyrannous hate. Tw.-night 2, 4 (Del. p. 39) it gives a very echo to the seat, where love is throned. Romeo 3, 2 (Del. p. 78) upon his brow shame is ashamed to sit: for 't is a throne, where honour may be crown'd sole monarch of the universal earth. Die Freiheit bei Rückert p. 189: Da konnten sie gewahren, wie ich dort sass zu Thron. Zuweilen dient zu dieser Personification das Adjectiv enthroned: Merch. of Venice 4, 1 (Del. p. 80) but mercy is enthroned in the hearts of kings. Shakspere braucht es auch von der Sonne Henry VIII 2, 3 (Del. p. 55) after so many courses of the sun enthroned. Charakteristisch ist Shaksp. Timon 5, 5 (Del. p. 101), WO die bisher stumme Kränkung, d. h. die bisher stumm Duldenden es sich jetzt in den Polsterstühlen der Senatoren bequem machen und sich verschnaufen" (now breathless wrong shall sit and pant in your great chairs of ease). Vgl. Göthe, Tasso p. 208: Sein launisch Missbehagen ruht auf dem breiten Polster seines Glücks. Vgl. auch Henry IV II, 5, 2 (Del. p. 106) to pluck down justice from your awfull bench.

[ocr errors]

52. Αρμα, δίφρος, ἵππος und Composita, ὄχημα, currus, quadriga. Xalivós, Čvyóv, rota, wheel. Κέντρον, μάστιξ, flagellum.

Die plastische Schönheit der Darstellung gewinnt ungemein dadurch, dass den Gottheiten ein Gespann zugeschrieben wird. Der Wagen des Zeus bei Plato Phaedr. p. 246 E: ὁ μὲν δὴ μέγας ἡγεμὼν ἐν οὐρανῷ Ζεὺς πτηνὸν ἅρμα ἐλαύ vwv, vgl. Hor. carm. 1, 12, 58 vom Zeus: tu gravi curru quaties Olympum. Ibid. 1, 34, 5 namque Diespiter, igni corusco nubila dividens, plerumque per purum tonantes egit equos volucremque currum. Vgl. Geibel, K. Roderich p. 119: nun schirrt das Wetter seinen Rappen an und fährt rollend empor am Himmel, dass der Hufschlag von streif'gen Flammen sprüht. Im orphischen Hymnus 88, 1 ist Ares Boiσάρματος. Der Wagen der Rhea Kybele war mit Lö

[ocr errors]

wen bespannt (Soph. Phil. 394 ἰω μάκαιρα ταυροκτόνων λεόντων ἔφεδρε. Orph. Η. 14, 2 ᾗ λῖς ταυροφόνος ἱερότροχον ἅρμα τιταίνει. 27, 3 ταυροφόνων ζεύξασα ταχυδρομον ἅρμα λεόντων), der Wagen der Aphrodite war von Sperlingen oder Schwänen gezogen (Sapph. fr. 1, 9 καλοὶ δέ σ' ἄγον ὤκεες στροῦθοι, Hor. carm. 3, 28, 14 quae Cnidon fulgentesque tenet Cycladas et Paphon iunctis visit oloribus, ibid. 4, 1, 10 purpureis ales oloribus. Andere Stellen bei Orelli zu Hor. carm. 3, 28, 14.). Die Ceres wird im orphischen Hymnus 40, 14 als ἅρμα δρακοντείοισιν ὑποζεύξασα χαλινοῖς bezeichnet. Vgl. Ovid. Fast. 4, 562 aligero tollitur axe Ceres. Das Epitheton χρυσήνιος erhält Artemis bei Homer. Il. 6, 205, Ares Od. 8, 285, Aphrodite Soph. OC. 692.

1. Das Gespann des Helios kommt in vielen Stellen und in sehr mannigfaltigen Bezeichnungen vor. Den schönsten Gebrauch hat davon gemacht Soph. Αj. 845: σὺ δ ̓, ὦ τὸν αἰπὸν οὐρανὸν διφρηλατῶν Ἥλιε, πατρῴαν τὴν ἐμὴν ὅταν χθόνα ἴδῃς, ἐπισχών χρυσόνωτον ἡνίαν, und 857: καὶ τὸν διφρευτὴν Ἥλιον προςεννέπω. Vgl. Eur. Phoen. 1 ὦ τὴν ἐν ἄστροις οὐρανοῦ τέμνων ὁδὸν καὶ χρυσοκολλήτοισιν ἐμβεβὼς δίφροις, Ἥλιε und Theodect. fr. 17 (Nauck p. 627) ἥλιος διφρηλατών. Der Orphische Hymnus 8, 18 redet ihn an: ὦ ἐλάσιππε, μάστιγι λιγυρῇ τετράωρον ἅμα διώκων. Euripides liebt es, das Viergespann des Helios zu erwähnen, vgl. Plugk ad Eur. Hel. 342. Die Ausdrücke Ἥλιος τεθριππεύων Eur. Arch. fr. 2, 5 (Wagner p. 114), τέθριππα ἅρματα Phoen. 1565, Phaeth. fr. 1 (Wagner p. 380), τεθρίπποις ηλίου Cresph. fr. 2-8 (Wagner p. 233) kommen vor. Rosse des Helios sind auch geflügelt, Eur. Phaeth. 10 (Wagner p. 390) πλευρὰ πτεροφόρων οχημάτων. Bei Soph. fr. 593 (Dind.) heisst Helios φίλιππος, bei Arist. hub. 571 ἱππονώμας, Witzig ist die ἁρματωλία des Helios und der Selene bei Arist. pac. 407. Die ἱπποστάσεις Ἡλίου kommen bei Eur. Phaeth. 1, 5 (Wagner p. 380) vor, vgl. Hel. 592 ἀμφὶ μὲν ἀελίου ανεφαίαν ἱππόστασιν und die herrliche Stelle des Aeschylus fr. 202 Herm. 1 p. 363) ἵν ̓ ὁ παν κόστος Ἥλιος αἰεὶ χρῶν ̓ ἀθάνατον κάματον θ ̓ ἵππων θερμαῖς ὕδατος μαλακοῦ προχοαῖς ἀναπαύει. Vgl. Ovid. Met. 4,

Die

214 axe sub Hesperio sunt pascua Solis equorum. Zu welchen zierlichen Wendungen diese Anschauungen benutzt wurden, mag noch Euripides und Horaz lehren: Suppl. 990 τί φέγγος, τίν' αἴγλαν ἐδίφρευσε τότ' ἅλιος σελάνα τε κατ' αιθέρα, vgl. Ion. 1148 ἵππους μὲν ἤλαυν ἐς τελευταίαν φλόγα Ἥλιος, ἐφέλκων λαμπρὸν Εσπέρου φάος. Hor. carm. saec. 9 alme Sol, curru nitido diem qui promis et celas aliusque et idem nasceris, possis nihil urbe Roma visere maius, vgl. Carm. 3, 6, 44, Epist. 1, 16, 7. Vgl. Rückert, Gedichte p. 379: Seit ihr ihm fehlet, vergebens gezogen sind über ihm hin Sonnen und Monde, so goldengeschirret als silbergehuft. Ibid. p. 591: Und wie die goldnen Zügel in leichter Hand sie führt (die Sonne), so haben sie (die Winde) die Flügel auf ihren Wink gerührt. Das hab' ich in den Tagen des Sommers klar gesehn, wo ihren Siegeswagen sie lässt am höchsten gehn. Bei anderen Dichtern, wie bei Stesichorus, Aeschylus, Mimnermus fährt Helios auf einer Schale oder einem becherartigen Fahrzeuge über die Strömung des Oceanus zu der heiligen Nacht oder nach nächtlicher Ruhe im Westen nach dem Aufgange hin, um von da zu dem Himmel emporzusteigen: Stesich. fr. 8 (Bergk) Αέλιος δ' Ὑπε ριονίδας δέπας ἐςκατέβαινεν χρύσεον, ὄφρα δι' Ὠκεανοιο περάσας ἀφίκοιθ' ἱερᾶς ποτὶ βένθεα νυκτὸς ἐρεμνᾶς ποτὶ ματέρα κουριδίαν τ' ἄλοχον παῖδας τε φίλους. Aesch. fr. 71 (Herm. 1 p. 328) ἐπὶ δυσμαῖσι τεοῦ πατρὸς Ἡφαιστοτυκὲς δέπας, ἐν τῷ διαβάλλει πολὺν οἰδματόεντ' ἀμφίδρομον πόρον, εἰς μελανίππου προφυγὼν ἱερᾶς νυκτὸς ἀμολγόν. Mimnerm. eleg. 12, 5 (Bergk) τὸν μὲν γὰρ διὰ κῦμα φέρει πολυήρατος εὐνὴ κωΐλη, Ηφαίστου χερσὶν ἐληλαμένη χρυσοῦ τιμήεντος, ὑπόπτερος, ἄκρον ἐφ ̓ ὕδωρ, εὕδονθ ̓ ἁρπαλέως. Auch Shaksp. benutzt diese Anschauungen und stellt sie in höchst individueller Weise dar: Henry IV I, 3, 1 (Del. p. 68) the hour before the heavenly harness'd team begins his golden progress in the east. Tempest 4, 1 (Del. p. 65) when I shall think, or Phoebus steeds are founder'd or Night kept chain'd below. Romeo 3, 2 (Del. p. 75) gallop apace, you fiery footed steeds, towards Phoebus lodging: such a waggoner as Phaethon would whip you to the west, and bring in cloudy

night immediately. Höchst individuell Henry V 4, 1 (Del. p. 87) like a lackey, from the rise to set, sweats in the eye of Phoebus and all night sleeps in Elysium; next day, after dawn, doth rise and help Hyperion to his horse. Ant. and Cleop. 4, 8 (Del. p. 108) he has deserv'd it, were it carbuncled like holy Phoebus' car, vgl. Romeo 2, 3 (Del. p. 54). Oft kommt auch das Gespann der Mondgöttin vor. Der Orphische Hymnus 9, 5 bezeichnet sie als qirnos. Propert. 1, 10, 7 quamvis labentes premeret mihi somnus ocellos et mediis coelo Luna ruberet equis. Ovid. Tr. 1, 3, 27 Lunaque nocturnos alta regebat equos. Ov. Fast. 4, 373 postera cum coelo motis Pallantias astris fulserit et niveos Luna levarit equos. Von der Mondgöttin Geibel, Gedichte und Gedenkblätter p. 129: Mit sichrer Hand die Zügel fasst sie, halb zurück gewandt, und sanft vom Hang sich lösend, über'm Tann in's Blaue zaudernd, schwebt ihr Lichtgespann. Bemerkenswerth der Ausdruck bei Rückert, Gedichte p. 129: silbergehufte Monde. Von den Sternen wird dem Lucifer ein Gespann zugeschrieben: Tibull. 1, 9, 62 dum rota Luciferi provocet orta diem. Ovid. Met. 1, 6, 65 iamque pruinosos molitur Lucifer axes, Met. 15, 189 cumque albo Lucifer exit clarus equo. Hiermit vgl. Eur. fr. inc. 196 (Wagner p. 494) ἑῶος ἡνίχ' ἱππότης ἐξέλαμψεν ἀστήρ. Vgl. Heyne zu Tibull. 1, 9, 62. Ein Gespann hat die Eos: Theocr. 13, 11 λεύκιππος ἀώς, ibid. 2, 147 σάμερον, ἁνίκα πέρ τε ποτ' οὐρανὸν ἔτρεχον ἵπποι, Αῶ τὸν ῥοδόπαχυν ἀπ' Ὠκεανοῖο φέgooα. Dionys. hymn. Ap. 7 (Jac. Anth. 2 p. 230) βλεφάρου πάτερ τους, οδόεσσαν ὃς ἄντυγα πώλων πτανοῖς ὑπ ̓ ἴχνεσι διώκεις. Virg. Aen. 6, 535 hac vice sermonum roseis Aurora quadrigis iam medium aetherio cursu traiecerat axem. Ibid. 7, 24 iamque rubescebat radiis mare, et aethere ab alto aurora in roseis fulgebat lutea bigis. Rückert, An die Göttin Morgenröthe (Gedichte p. 7): Trag' auf deinen Flammenrossen mich hinauf zum Sternenzelt.

ɩovo

Auch die Winde haben ein Gespann oder reiten, vgl. Virg. Aen. 2, 417 laetus Eois Eurus equis. Bemerkenswerth Eur. Phoen. 211 περιῤῥύτων ὑπὲρ ἀκαρπίστων πεδίων Σικελίας Ζεφύρου πνοαῖς ἱππεύσαντος, vgl. Hor. carm. 4, 4, 43

« PreviousContinue »