Page images
PDF
EPUB

tur; non occultante Tiberio vetus odium adversus exulem Serenum. Nam post damnatum Libonem missis ad Caesarem literis, exprobraverat, suum tantum studium sine fructu fuisse; addideratque quaedam contumacius, quam tutum apud aures superbas et offensioni proniores. Ea Caesar octo post annos retulit, medium tempus varie arguens; etiam si tormenta, pervicacia servorum, contra evenissent.

30. Dictis dein sententiis, ut Serenus more majorum puniretur, quo molliret invidiam, intercessit. Gallus Asinius, Gyaro aut Donusa claudendum cum censeret, id quoque adspernatus est egenam aquae utramque insulam referens, dandosque vitae usus, cui vita concederetur. Ita Serenus Amorgum reportatus. Et quia Cornutus sua manu ceciderat, actum de praemiis accusatorum abolendis, si quis majestatis postulatus ante perfectum judicium se ipse vita privavisset. Ibaturque in eam sententiam, ni durius contraque morem suum palam pro accusatoribus Caesar inritas leges, Rempublicam in praecipiti, conquestus esset subverterent potius jura, quam custodes eorum amoverent. Sic delatores, genus hominum publico exitio repertum, et poenis quidem nunquam satis coercitum, per praemia eliciebantur.

31. His tam adsiduis,tamque maestis modica laetitia interjicitur, quod Cajum Cominium, Equitem Romanum, probrosi in se carminis convictum, Caesar precibus fratris, qui Senator

mare l'accusa; non occultando Tiberio l'antico odio contro il bandito Sereno. Poichè dopo condannato Libone scriss'egli a Cesare, rinfacciandogli che di tal opera ei solo fu senza frutto; ed altro aggiunse con più arroganza, che debbasi co superbe ed irritabili orecchie. Cesare ott' anni dopo ne lo rimeritò 9, di varie colpe nell' intervallo aggravandolo, benchè i tormenti per la fermezza

de' servi contro i suoi voti riuscissero.

30. Deliberatosi quindi ch' ei si punisse secondo il costume antico, per torsi carico si contrappose. Propostosi da Gallo Asinio che si chiudesse nell' isola o di Donusa o di Jero, ei contradisse anche a ciò, per essere d'acqua povere ambedue l'isole: doversi i mezzi di vivere a chi la vita concedesi. Sereno dunque fu ricondotto in Amorgo. E perchè s'era Cornuto ucciso da sè medesimo, fu proposto di torre i premj agli accusatori, se l'accusato di maestà uccidevasi da sè stesso, prima che si compiesse il giudizio. Ed in tal voto si concorreva; se con asprezza contro il costume suo non si fosse palesemente in favor degli accusatori doluto Cesare che si annientavan le leggi, precipitavasi la repubblica. Piuttosto atterrasser gli ordini, che torne i loro custodi. Così le spie, razza trovata a sterminio pubblico, nè co' supplizj abbastanza frenata mai, co'premj si suscitavano.

31. A tante e tanto amare tristezze si mescolò tenue gioja perdonando Cesare al cavaliere Cajo Cominio, reo d' obbrobriosi versi contr' esso, a' prieghi del fratel suo Senatore. Per che destava

erat, concessit. Quo magis mirum habebatur, gnarum meliorum, et quae fama clementiam sequeretur, tristiora malle. Neque enim socordia peccabat; nec occultum est, quando ex veritate, quando adumbrata laetitia, facta Imperatorum celebrentur. Quin ipse, compositus alias, et velut eluctantium verborum, solutius prompliusque eloquebatur, quotiens subveniret. At Publium Suilium Quaestorem quondam Germanici, cum Italia arceretur, convictus pecuniam ob rem judicatam coepisse, amovendum in insulam censuit, tanta contentione animi, ut et jurando obstringeret, e Republica id esse. Quod aspere acceptum ad praesens, mox in laudem vertit, regresso Suilio: quem vidit sequens aetas praepotentem, venalem, et Claudii Principis amicitia diu prospere, nunquam bene, usum. Eadem poena in Catum Firmium Senatorem statuitur, tamquam falsis majestatis criminibus sororem petivisset. Catus, ut retuli, Libonem inlexerat insidiis, deinde indicio perculerat. Ejus operae memor Tiberius, sed alia praetendens, exilium deprecatus est: quo minus Senatu pelleretur, non obstitit.

32. Pleraque eorum, quae retuli, quaeque referam, parva forsitan et levia memoratu videri, non nescius sum: sed nemo Annales nostros cum scriptura eorum contenderit, qui veteres Populi Romani res composuere. Ingentia illi bella, expugnationes urbium, fusos captosque Reges; aut, si quando ad interna praeverterent, discordias Consulum adversum Tribunos, agrarias fru

più maraviglia che conoscendo il meglio, e quanto pregevol sia la clemenza, al peggio ei s'appigliasse. Imperocchè nè peccava di stupidezza; nè celasi quando per verità, quando con finta allegrezza encomiansi le operazioni de' principi. Anzi egli stesso, artifizioso per l'ordinario, e di parole quasi restie ad esprimersi, profuso e pronto spiegavasi qualunque volta giovasse. Ma sentenziò che in un' Isola si confinasse P. Suilio, questore già di Germanico, mentre d'Italia bandivasi reo di venduta giustizia, con tanto ardore, che formalmente giurò tanto esigere la repubblica. Questo, che allora crudeltà parve, in sua lode poi si cangiò, quando l'età seguente vide tornar Suilio, e prepotente e venale gran tempo usar l'amicizia di Claudio principe prosperamente, onestamente non mai. La stessa pena decretasi contro il senator Firmio Cato per falsa accusa di maestà data alla sua sorella. Cato, come narrai, trasse in insidie Libone, poi l'atterrò denunziandolo. Tiberio, memore di tal opera, altro però pretestando, gl'impetrò grazia di esilio: che di Senato il cacciassero, non vietò.

32. Io non ignoro, che il più di quant' ho narrato, e in seguito narrerò, sembrerà lieve e non degno da ricordarsi; ma niun cimenti gli Annali nostri con l' opere di coloro, che i fatti di Roma antica descrissero. Quelli tremende guerre, città città espugnate, re sbaragliati e presi, e quando alle interne cose volgevansi, Consoli e Tribuni in discordia, le frumentarie e le agra

mentariasque leges, plebis et optimatium certamina, libero egressu memorabant. Nobis in arto, et inglorius labor. Immota quippe aut modice lacessita pax, moestae urbis res, et Princeps proferendi imperii incuriosus erat. Non tamen sine usu fuerit introspicere illa, primo adspectu levia, ex quis magnarum saepe rerum motus oriuntur.

33. Nam cunctas nationes et urbes populus, aut primores, aut singuli regunt: delecta ex his et constituta Reipublicae forma, laudari facilius, quam evenire; vel, si evenit, haud diuturna esse potest. Igitur, ut olim, plebe valida, vel, cum Patres pollerent, noscenda vulgi natura, et quibus modis temperanter haberetur, Senatusque, et optimatium ingenia qui maxime perdidicerant, callidi temporum et sapientes credebantur: sic, converso statu,neque alia re Romana quam si unus imperitet, haec conquiri tradique in rem fuerit: quia pauci prudentia honesta ab deterioribus, utilia ab noxiis discernunt; plures aliorum eventis docentur. Ceterum ut profutura, ita minimum oblectationis adferunt. Nam situs gentium, varietates praeliorum, clari Ducum exitus, retinent ac redintegrant legentium animum: nos saeva jussa, continuas accusatio nes, fallaces amicitias, perniciem innocentium, et easdem exitu caussas conjungimus; obvia rerum similitudine, et satietate. Tum, quod antiquis scriptoribus rarus obtrectator, neque refert cujusquam, Punicas Romanasve acies lae tius extuleris: at multorum, qui Tiberio regente

« PreviousContinue »