non folum in genere Entis; fed & in genere moris, ut vulgo dicimus, ei Divino regimini fubfunt. Duplex illud regni genus Deo competere vel ex ipfa natura conftat. Regnum Gratiæ Theologis relinquo. De duobus prioribus jam fermonem inftituere nobis ratum eft, & quidem primo de IMPERIO Summi Numinis REALI. Deus non tantum confervat, regit atque gubernat, fed etiam produxit omnia, quare Deum omnium rerum creatarum Auctorem pronunciamus atque Conditorem; emphatice revera Sacer Vates: attollite in fublime & videte quis fecerit omnia. Ita perluftrantes cun&ta, quæ memoravimus, facile agnofcemus atdiov Dei, duyaμiv elolta & decantare incitabimur infandam Divinam fapientiam, & gloriam. pro §. IV. Mundum itaque a Deo procreatum effe fuppono, dum nec æternus eft, nec effe poteft, uti fufe in Difputatione mea Pneumatica de Dei Æternitate demonftravi. Non tamen quod bruto motu, bruto & fortuito atomorum (concurfu fubftantiæ corporeæ univerfitas, fit ducta, ut Epicuro fingere placuit, cujus fententia de Exortu Mundi videri poteft in Gaffendi Philofophia Epicuri Syntagmate in Appendice aliera Cap. iv. Qui attente hanc perpendit fententiam nil nifi meram fabellam & cerebri figmentum effe fateri cogetur; imo eam recitaffe fatis erit refutaffe. Quis enim de Camera obfcura affabre & exactiffime parata dicere poffet, cafu & bruto motu omnia ibi ftupendum in modum delineari per Lentem Vitream ibi adaptatam, fphæricæ figuræ, exactæ rotunditatis & convexitatis, per quam radii ex objectis provenientes in charta alba, jufta diftantia, in perfectiore nempe, remota, recipiunt & hoc in loco adeo obfcuro, & exacte vel fine ulla rimula claufo, colores vividiffimi pinguntur? nemo certe, ut cum Sturmio in fua Mathefi Juvenili Cap. 1. §. 5. Scientia Optica loquar: nifi rationis & confilii minus ei fit, quam ipfi Cameræ obfcure, unquam dixerit. Multo magis adhuc hoc motu rapidiffimo in rerum productione fieri non poffe fatendum eft, quod & ipfe oculus oftendit, naturam enim fequitur ars, affequitur nunquam; multas enim prærogativas in di&o jam capite annumeravit ipfe Sturmius: adeo ut folus oculus fuum clamet auctorem vere Divinum & Omnipotentem fummeque fapientem Γεομετρώντα + κόσμου Deum. Quare, potius quam fententiam plus quam brutam fovere, applaudere cum Regio Vate lubet omnibus naturæ operibus: O Domine! o magni Fabricator maxime Mundi! Quare Quare potius S. Literis fidem præftemus, quam excogitare hypothefin poffibilem, dum ex iis conftat actualis. Deus itaque ordinatam illam corporum compagem, in initio, fex Dierum fpatio, creavit ad fuam bonitatis, fapientiæ & potentiæ gloriam manifeftandam. Ordine in hifce verficulis creatio eleganter depingitur. Prima dies Calos, Terram, Lucemque creavit, Hunc Maxpondomov ita productum, & eleganter difpofitum, Deus fuftentare non definit; non tantum non deftruit, fed vero & reali influxu fuftentare pergit. Hanc tamen fuftentationem, ac proinde existentiam fupponimus, dum de Imperio Reali dicturi fimus, fermo tantum nobis inftituendus erit de Præcurfu, Concurfu, & ipfa Gubernatione. §. V. Hæc itaque præmiffa voluimus, ut eo facilius ad objectum noftrum, Imperium illud Reale & Morale, detur aditus. Agite! Prima igitur cura eft, ut Realem Providentiam explicemus, unde manifefte fatis liquebit, quantam Deo debeamus Majeftatis venerationem, & cultum, quibus vinculis obligemur agnofcere Dei Sapientiam,& Potentiam:& ex confideratione quomodo vero fuo influxu Deus præfit omnibus creaturis, infpicienti conftabit fpeciale ejus regimen æquiffimo jure in rationales creaturas. Hæc igitur omnia a Deo produ&ta funt, & cum fapiens nihil faciat fruftra, etiam nec fapientiffimus artifex, fine illo fine, fine ullo fcopo. Fine fuo ne itaque fruftretur, potentiffima manu omnia fuftentat: creatura enim ne quidem per momentum, ne redeat in nihilum, quod fuit ante nihil, exiftere poteft. Hoc ejus dependens & fucceffiva in rerum natura duratio fole meridiano clarius demonftrat. Hinc non fine cuftode ftat tantum opus. Hos, qui illud negant, ipfe Cicero Atheis proximos pronunciavit; nam ne ullus quidem pro certo habet Summi Numinis exiftentiam quin agnofcat itidem ejus providentiam, exceptis Epicuri de Grege Porcis, qui ideo etiam tanquam injuftitiæ & nequitiæ patronus urbe ejiciebatur. Vide Lactantium de Ira Dei Cap. x1. Imo omnium Gentilium fuffragio jam diu conftitit. Sic Homerus Ceign'v xevosínv i gave catenam auream e Calo dixit. Sic Seneca, fic Plato, so B DεOT Karlov prispev ny μsów. Quid itaque per providentiam, feu Im perium Dei Reale, alias phyficum, dum vero & phyfico influxu peragatur, intelligimus, videamus; Eft, nempe, illa Omnipotentis Dei actio ad extra, qua quomodocunque circa omnes cujuscunque creatura actiones verfatur, ratione initii, progreffus, & finis. In qua definitione ponimus, (1) creaturas agere, (11) Deum cum illis vere & realiter agere. Hæc igitur demonftranda breviter fuperfunt. §. VI. Nos ftatuimus creaturas agere, & quidem principio interno, quod in rationalibus eft ipfa Anima, fubftantia fpiritualis, prædita intellectu, voluntate & potentia, quod quisque facile concedet; fed in brutis major eft difficultas. Hic caute agendum, putamus tamen in eis dari principium aliquod activum & fubftantiale, vitæ ac veræ cognitionis, (an formam fubftantialem materialem an immaterialem dicas, nobis perinde est,) fenfitivæ, non meram extenfionem, nec modum. Nam extenfio mera fi dicatur, eft pure paffiva, omnibus concedentibus, jam a modo extenfionis pure paffive, nil activum prodire poteft, dum modus femper fequitur naturam fui fubjecti; ergo principium aliquod activum neceffario adeffe debet, nifi folum Deum, non primum, fed unicum corporum motorem fateri velimus, quod mihi faltem, nunquam concedendum effe, videtur: tunc enim tota & omnis creatura poneretur pure paffiva, vel alias fugere deberemus ad animam quandam communem five Platonicam, quæ agit in omnibus, quæ Informans dicebatur quibufdam, quia Mundo, animali tam vasto, addita, eum informat, ac copulat partes cujufcunque naturæ, imo contrariæ, & nexu quidem infolubili aliis Affiftens, quia omnia movet & dirigit, tanquam principium aliquod univerfale. De qua Anima videatur Boëthius in Confolatione Philof. Lib. 111. Cui lubet perluftrare amplius hanc fenten tiam adeat Lexicon Chauvini Pag, mihi 44. &45, & fententiæ ipfius Platonis Interpretes. Talem animam dari, negamus. Quare Deum non unicum fed primum motorem agnofcimus, creaturas non mere paffivas, fed in fuo genere veré agentes. S. VII. Creaturas itaque ex interno principio agere mihi manifeste conftat, fed videndum propius, an Deus una cum creaturis agat in om nibus actionibus, an tantum mera virium largitio locum habeat. Quod nos negamus, licet Durandus, aliique Pontificii velint, ut & Molinistæ, feu Quietiftæ. De quibus videatur Hornius pag. 906. Sic & multi Scholaftici, qui in largiendis & confervandis viribus totam conftituunt pro viden videntiam realem, adeo ut porro Deus creaturas agere finat, fine vel · minima coöperatione ac directione. Sed hæc quidem ad creationem, non vero ad providentiam fpectant. Nec cum Jefuitarum opinione, hypothefi Pelagiana nixa, noftra coincidir fententia, qui influxum & concurfum adhuc concedunt, & non in fola rerum confervatione ponere videntur; fed ad rem cum deventum fit, nullum influxum circa fingularia cum Ariftotele agnofcunt; fed tantum generalem & indifferentem concurfum, cui refiftere poffunt, & qui ab ipfis determinatur. Quare quidem illuftrant exemplo a Sole petito, qui radios fuos generaliter ubique fpargit ad omnia inferiora, quos tamen finguli determinant pro lubitu, unde forfan illud dictum: Sol & homo generant hominem, fic & ifti liberi arbitrii patroni explicant, quod Deus det effe actionis genericum, creaturæ autem fpecificum. Illud fi procedat, fubvertetur ab æterno fumptum decretum immutabile, præfcientiæ infallibi & irresistibili potentiæ ponuntur limites, precarium & irritum ftatuitur imperium Divinum. Sed hæc fimiliaque de divinis operationibus ftatuere ipfa abfurditate abfurdius eft: nam tunc Deus independens non effet, fed dependens & pedellus quafi creaturarum, & ita caufa prima fieret fecunda imo fecunda ageret plus quam prima., Sed nos ftatuimus potentiffimam Dei actionem verfantem vera efficacia & phyfico influxu circa omnium creaturarum actiones, quod probabimus. §. VIII. In anteceffum tamen adhuc confideratum velim, quod hic ubique concipimus & in omni creaturarum actione, duplex principium & évegyτmov a quibus vera illa actio procedat, Deum nempe & creaturam, unicam tantum repyear five operationem a duplici principio profluentem, & quidem ita, ut actio creaturæ five caufæ fecundæ, non fit diftincta ab ipfiffima divina actione; fed una eademque, unum tamen concipimus vegynua five effectum. In fuperioribus jam demonftratum eft, entia creata & ea omnia quantum habent entitatis, tantum etiam habere dependentiæ; omnis itaque mea demonstratio in eo verfabitur, ut demonftrem veram dari operationem Dei cum creaturis, quæ ut caufæ folitariæ operari videntur, & ita ftat mea thefis. Actio itaque illa, quæ a creaturis procedit, eft vel aliquid, vel nihil, pofterius nemo affirmare tentabit; adfunt enim actionis effecta, adjuncta, &c; ergo eft aliquid, fi reale quid, ergo quantum entitatis tantum dependentiæ, a fuo principio, quod produxit, habet. Si jam pergamus, ftat vulgaris regula, modus operandi fequitur modum effendi, hæc u 4 9 bique æquali paffu ambulant: nam uti per creationem omnes creaturæ exiftunt, per confervationem perfeverare pergunt, ita per præ & concurfum operantur. Alias, quæ abfurda! creaturæ partim fummum Numen in operando, & aliquid reale, ut vidimus, producendo, nam effent independentes, partim tamen creaturæ, dependentes in existendo, quis hæc concedet? Præterea fi confiderare velimus Deum ut Regem & Moderatorem i, e. qui omnia deftinato regat ordine, quomodo talis dici poffet, nifi dirigat & fubditorum actiones etiam moderetur, quod Deo dignè fieri nequit, fine reali influxu, & cöoperatione. Q. E. D. §. IX. Demonftrata Divina coöperatione, videamus, quotuplici modo illa fiat. Tribus nempe, pro modo concipiendi noftro, diftinctis, Præcurfu, Concurfu & Gubernatione. Sed perfpiciamus ejus regiminis, cum quibus, iis modis Deus cooperatur, objecta. Quæ uno verbo omnes omnino creaturas operantes, id eft, quæ operandi facultate funt præditæ, putamus, dum omnia creata per omnia funt dependentia, quod eleganter explicuit Auguftinus Lib. 111. de Trin. Cap. 4. Nihil in ista ampliffima torius natura immenfaque republica eft, quod non de interiori atque intelligibili aula fummi Imperatoris aut jubeatur, aut permittatur. Sic -Sic mini יהוה בשמים הכין כסאו ומלותו בכל משלה: Pfaltes ma æque ac maxima; nam quæ minima videntur maximam Divinam elucefcere faciunt Gloriam. Olim jam idem Auguftinus dixit: Nec eft minor Artifex in parvis, quam in magnis magnus. Hinc pedicu li, ranæ, locuftæ, vermiculi, & quæ abjectiora funt animalcula infectaque, non dedignatur Deus ea fuum vocare exercitum robuftum, faciens fuum verbum, dum per ea fuam exfequatur voluntatem; fic contingentia & fortuita, neceffaria, libera, voluntaria, quæ profluunt a poαiperes feu confilio, fic bona, fic mala. Sed hic magna adverfariorum nubes me cingere videtur, ratione contingentium præcipue Epicureorum, Carpocratianorum, Gnofticorum; ratione Actionum liberarum, quæ alias i'u dicuntur, ibi Platonicorum, Ariftotelicorum, aliorumque Philofophorum; fic ratione malorum, quod noftra fententia pofita, & firmata, ponamus Deum peccati auctorem, Pelagianorum & Pelagiani (orTwv, Socinianorum, Jefuitarumque fecta urget. Sed omnibus difficultatibus pro, inftituto noftro fuo loco ex profello fatisfaciemus. Tria itaque tempora funt obfervanda: vel creaturæ excitantur, & a non agentibus fiunt agentes, quæ actio Pracurfus di citur. |