Page images
PDF
EPUB

Antwas zoons vom Monde gesagt, bei Eur. Hipp. 851 heisst es: ὁπόσας ἐφορᾷ φέγγος αελίου τε καὶ νυκτὸς ἀστερωπὸς oɛλáva, eine Wendung, die Eur. wahrscheinlich dem Aeschylus entlehnte. Vgl. noch Eur. fr. inc. 208 (Wagner 497) yhavnāπis μýv, Epigr. inc. 377 (Jac. Anth. 4 p. 197) ἀργύρεος πόλος οὗτος, ὃπη Φαέθοντα Σελήνη δέρκεται. Vgl. Shaksp. Mids. 3, 1 (Del. p. 45) the moon, methinks, looks with a watery eye; ibid. 1, 1 (Del. p. 13) and then the moon, like to a silver bow new - bent in heaven, shall behold the night of our solemnities. Shaksp. Ant. and Cl. 4, 13 (Del. p. 121) and there is nothing left remarkable beneath the visiting moon. Winter's tale, 4, 3 (Del. p. 83) for never gaz'd the moon upon the water etc. Sehr anmuthig ist As you like it 3, 2 (Del. p. 55) and thou thrice-crowned queen of night, survey with thy chaste eye, from thy pale sphere above, thy huntress name. Göthe, Meine Göttin, von der Phantasie: Sie mag, immer wechselnd wie Mondesblicke, den Sterblichen scheinen. Geibel, Juniuslieder p. 94: Und wenn des Mondes klares Auge dann im Blauen aufging.

Den Sternen werden Augen zugeschrieben von Eur. Hec. 1103, Ωρίων ἢ Σείριος ἔνθα πυρὸς φλογέας àpinou ooowv avyás. Schwächer Catull. 7, 7 aut quum sidera multa, cum tacet nox, furtivos hominum vident amores und Horat. carm. 2, 17, 17 seu libra seu me scorpios aspicit formidolosus, man vgl. noch die von Orelli und Baiter angeführten Stellen; ein Dichter der Anth. Lat. 3, 192, 45 sagt von der Rose: quam modo nascentem rutilus conspexit Eous, hanc rediens sero vespere vidit anum. Göthe, Die Geheimnisse: Er klopft zuletzt, als schon die hohen Sterne ihr helles Auge zu ihm nieder wenden. Göthe, Ilmenau: Im finstern Wald, beim Liebesblick der Sterne, wo ist mein Pfad? Geibel, Brunhild p. 21: Nein, bei den Sternen, die mit düstern Augen ins Fenster schauten, wenn um Minnelohn auf Tod und Leben je gerungen ward.

Da die Eos Göttin ist, kann ihr Auge nicht verwundern. Hes. theog. 450 nennt sie roludeoxys, Dionys. Hymn. in Apoll. 6 (Jac. Anth. 2 p. 230) ziovoẞhéqpagos, Agathias

85, 3 Jalegumiçs 'Hoyevein, schwächer Ovid. Fast. 4, 389 proxima victricem cum Romam inspexerit Eos; Met. 13, 578 cura deam propior luctusque domesticus angit Memnonis. amissi, Phrygiis quem lutea campis vidit Achillea pereuntem cuspide mater; vidit, et ille color, quo matutina rubescunt tempora, palluerat. Ovid. Met. 7, 702 cum me lutea mane videt pulsis Aurora tenebris.

Das oben angeführte dotεgonós erscheint bei Eurip. in personificirender Weise in Verbindung mit cig, was nicht

zu verwundern ist bei der Vorliebe dieses Dichters für den aing, wofür er von Aristophanes so herbe verspottet wurde (αἰθὴρ, ἐμὸν βόσκημα, καὶ γλώττης στρόφιγξ Ran. 892). Eine solche Verbindung ist Ion. 1078 ὅτε καὶ Διὸς ἀστερω πὸς ἀνεχόρευσεν αἰθήρ. Auch αἰθής χρυσωπός Inc. trag. fr. 268 (Wagner). Vgl. Chaeremon, Oeneus fr. 14 (Nauck p. 618) γυμνή δ' αιθέρος θεάμασιν ζῶσαν γραφὴν ἔφαινε. Die Wolken des Aristophanes 285 nennen das Auge des Aethers die Sonne: ὄμμα γὰρ αἰθέρος ἀκάματον σελαγεῖται μαρμαρέαις ἐν αὐγαῖς. Bei Orph. hymn. 80, 5 (Herm.) θαλερόμματος αἰθήρ. Von tragischen Dichtern wurde die Sonne αιθέρος ὀφθαλμός genannt, wie Suidas bemerkt.

Der Himmel wird dotεoonós genannt in der sehr bezeichnenden Stelle bei Critias 1, 33 (Nauck p. 598) tò i'άotεqwñòv ovqaroi déμas, vgl. hiermit Eur. Phaeth. fr. 4, 25 ἀστερωποῖσι δόμοισι χρυσέοις und Herc. fur. 406 ἀστρω πούς τε κατέσχεν οἴκους εὐανορίᾳ θεῶν. Die Personification in der Stelle des Critias wird erläutert durch das elegante Epigramm des Plato (Jac. Anth. 1 p. 202): Aovéqas ɛioaθρεῖς, ἀστὴρ ἐμός, εἴθε γενοίμην Οὐρανὸς ὡς πολλοῖς ὄμμασι εἴς σε βλέπω.

Das Auge des Himmels heisst die Sonne bei Shaksp. Rich. II 3, 2 know'st thou not, that when the searching eye of heaven is hid behind the globe and lights the lower world; ib. 1, 3 (Del. p. 31) all places that the eye of heaven visits, are to a wise man ports and happy havens; K. John 4, 2 with taper - light to seek the beauteous eye of heaven to garnish; Tit. Andr. 4, 2 (Del. p. 67) o that which I would

hide from heaven's eye, our empress' shame etc. Hamlet 2, 2 (Del. p. 69) would have milch the burning eyes of heaven. Vgl. noch Tw.-nigth 1, 1 (Del. p. 12) the element itself shall not behold her face at ample view.

Wie der Himmel ein Antlitz hat, ebenso auch die Wolke, bei. Pind. Pyth. 1, 7 xɛhαv@лiv vεpέhav, die dunkelblickende Wolke. Diese schöne Personification erinnert lebhaft an die Worte, welche die Wolkenpersonen bei Ar. nub. 290 von sich selbst sagen: ἐπιδώμεθα τηλεσκόπῳ ὄμματι γαῖαν, vgl. 282 ἵνα τηλεφανεῖς σκοπιὰς ἀφορώμεθα (die Wolken), ebenso 300 ενανδρον γᾶν Κέκροπος ὀψόμεναι πολυήρατον. Der Sturm erfasst mit blinder Wuth das weisse Haar des Lear und achtet es für nichts, Shaksp. K. Lear 3, 1 (Del. p. 70) the impetuous blasts with eyeless rage. Als Gegensatz dient eine Stelle bei Propert. 3, 7, 71 at tu, saeve Aquilo, nunquam mea vela videbis. N. Lenau sagt vom Sturme (Werke 1, 127): wie sucht sein strahlender Blick nach Gott durch die Weiten!

Die Sonne wird das Auge der Welt genannt, Orph. hymn. in Sol. 8, 14 (Herm.) zóoμov tò ñeqídooμov oupa, vgl. Ovid. Met. 4, 226 omnia qui video, per quem videt omnia tellus, mundi oculus.

Das schon angeführte vooлós wird dem Blitze beigelegt von Aesch. Prom. 668. Herm.: лνошлòv έn Aids pohεiv zɛgavvóv. Das Feuer selbst erhält ein Flammenantlitz oder Flammenauge, Aesch. Prom. 255 naì vvv ghoуwπòv πłę ezovo' ¿nuego, woraus Prom. 364 zu erklären: § ouμávan ἤστραπτε γοργωπὸν σέλας. Hiermit ist zu vergleichen Hes. Theog. 566 ἀκαμάτοιο πυρὸς τηλέσκοπον αὐγήν, Eur. Syl. fr. 4, 3 ὄμμα πυρός, Orph. hymn. 11, 17 ἐλαφρότατον πυ ρὸς ὄμμα. Von der Weissagung aus dem Feuer braucht Prom. bei Aesch. Prom. 507 die Worte zai loyaлà σýματα ¿Souuάrwoα. Dem ploуwлòv лug ist Eur. Suppl. 1019 εξομμάτωσα. φλογωπὸν αἴθοπι φλογμῷ, ferner Eur. Bacch. 594 ἅπτε κεραύνιον аолα λаμлáda zu vergleichen; auch entspricht ihm die Personification in Aesch. Prom. 816 πρὸς ἀντολὰς φλογώπας ἡλιοστιβεῖς.

Moorßeis. Daher wird auch dem Lichte ein Auge beige

legt, Eur. Ion. 188 καλλιβλέφαρον φῶς, das schönblickende Licht. Empfehlenswerth ist die Conjectur von Fr. Jacobs in Eur. Hec. 439, wo Polyxena ausruft: ὦ φῶς, παρειπεῖν γὰρ σὸν ὄμμ' (statt ὄνομ ̓ ἐξεστί μοι. Wenigstens sagt Antigone in Soph. Ant. 880 in ganz ähnlicher Lage, οὐκέτι μοι τόδε λαμπάδος ἱερὸν ὄμμα θέμις ὁρᾶν ταλαίνᾳ. In komischer Weise wird das Auge des Lampenlichtes angeredet bei Ar. Eccl. 1 ὦ λαμπρὸν ὄμμα τοῦ τροχηλάτου λύχνον. Vgl. Statyll. Flacc. 3, 4 λύχνος τῆς ἐπιόρκου παντοπαθῆ κούρης αἴσχεα δερκόμενος. Meleag. 71, 6 (Jac. Anth. 1, p. 22) λύχνε, σὺ δ ̓ ἐν κόλποις αὐτὸν ὁρᾷς ἑτέρων. 103, 7 (Jac. 1, p. 30) μήποτε, λύχνε, ταῦτ ̓ ἐσίδοις. Gallienus in Anthol. Lat. 3, 258, p. 684: Vigiles nolint exstinguere lychnos: omnia nocte vident, nil cras meminere lucernae. Shaksp. Cymb. 2, 2 (Del. p. 41) The flame o'the tapers bows toward her, and would under-peep her lids, to see the enclosed lights, now canopied under these windows, white and azure, lac'd with blue of heaven's own tinet. Durch die Personification von qus ist Pindar Nem. 3, 84 zu erklären: τίν γε μέν, εὐθρόνου Κλεοῦς ἐθελοίσας, αεθλοφό ρου λήματος ἕνεκεν Νεμέας Επιδαυρόθεν τ' ἀπὸ καὶ Μεγά ρων δέδορκεν φάος.

Bemerkenswerth ist, dass die Dichter örtlichen Gegenständen einen Blick beilegen, wie es durch die Adjectiva ευρωπός, κοιλωπός, κατόψιος, κάτοπτος geschieht. Karsten zu Empedokles 129 sagt: Terminatio - ωπός poetis eadem est quae vulgo ειδής. Dieser Satz kann nur mit Einschränkung gelten und in einer Anzahl von Beispielen wird der specielle Begriff von wenigstens festgehalten werden können; so in Eur. Iph. Τ. 263 ἦν τις διαρρώξ κυμάτων πολλῷ σαλῷ κοιλωπὸς ἀγμός, eine hohlängige Felsenkluft; Antip. Sid. 27, 5 (Jac. Anth. 2 p. 13) κοιλῶπιν ὀρειάδα δύσατο πέτρην. Eur. Iph. Τ. 626 χάσμα τ ̓ εὐρωπὸν πέτρας. Agath. 52 (Jac. Anth. 4 p. 21) χῶρος ἐγὼ τοπρὶν μὲν ἔγν στυγερωπὸς ἰδέσθαι. Vgl. Shaksp. Henry V. 5, 2 (Del. p. 124), that the contending kingdoms of France and England, whose very shores look pale with envy of each other's happiness; Henry IV II, 1, 1 (Del. p. 17) so looks the strand,

whereon the imperious flood hath left a witness'd usurpation. Wie in den oben aus Euripides und Antipater Sid. angeführten Stellen dem Felsen ein Auge zugeschrieben wird, so ist demselben auch ein Blick in personificirender Weise verliehen von Eur. Hipp. 30 πέτραν παρ' αὐτὴν Παλλάδος, κατόψιον γῆς τῆς δε, vgl. Valcken. zu d. St.; ganz in dersel ben Weise ist zu erklären Aesch. Αg. 292 καὶ Σαρωνικοῦ πορθμοῦ κάτοπτον πρῶν ὑπερβάλλειν, und Hom. Ηymn. 18, 11 ἀκροτάτην κορυφὴν μηλοσκόπον εἰςαναβαίνων, den Gipfel, der auf die Heerde schaut; hierher gehört auch Soph. Ant. 1011 παλαιὸν θῶκον ὀρνιθοσκόπον. Eur. Bacch. 1384 ἔλθοιμι δ ̓ ὅπου μήτε Κιθαιρών μιαρός μ' ἐσίδοι; Simonid. fr. 88, 1 (Bergk) ἠερίη Γεράνεια, κακὸν λέπας, ὤφελες Ἴστρον τῆλε καὶ ἐς Σκυθέων μακρὸν ὁρᾶν Τάναϊν, vgl. Crinagoras 28, 1 Jac. Anth. 2 p. 135) οὔρεα Πυρηναῖα καὶ αἱ βαθυάγκες Αλπεις, αἳ Ρήνου προχοὰς ἐγγὺς ἀποβλέπετε. Ovid. Met. 11, 150 nam freta prospiciens, late riget arduus alto Tmolus in adscensu; Virg. Aen. 1, 419 iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi imminet adversasque adspectat desuper arces; Ovid. Met. 8, 329 Silva frequens trabibus, quam nulla ceciderat aetas, incipit a plano devexaque prospicit arva. Man vergleiche ferner Ovid. Met. 15, 53 vixque pererratis, quae spectant litora, terris. Ovid. Fast. 4, 404 tum primum soles eruta vidit humus.

Vgl. Eur. Suppl. 320 ὁρᾷς, κερτομοῦσι γοργὸν ὡς ἀναAlcaeus Messen. 6, 4 (Jac.

Die Schönheit dieser Ausdrucksweise wird noch stärker hervorleuchten, wenn man sich erinnert, in wie vielen Dichterstellen das Auge oder der Blick von Ländern, Städten, Häusern, erwähnt wird. Eur. Iph. Α. 1378 εἰς ἔμ' Ἑλλὰς ἡ μεγίστη πᾶσα νῦν ἀποβλέπει. ἄβουλος ὡς κεκερτομημένη τοῖς βλέπει σὴ πατρίς; vgl. ib. 325. Anth. 1 p. 238) μὴ ταῦτ ̓ ὄμμασιν Ἑλλὰς ἴδοι. Ον. Τr. 1, 2, 94 aspiciat voltus, Pontica terra, meos. Eur. Herc. fur. 220 vom Hercules, ὃς εἷς Μινύαισι πᾶσι διὰ μάχης μολὼν Θήβαις ἔθηκεν ὄμμ ̓ ἐλεύθερον βλέπειν. Aesch. fr. 456 (Herm. 1 p. 409) πᾶσα γὰρ Τροία δέδορκε (lebte) Ἕκτορος τύχης διαί. Coluth. rapt. Hel. 163 νυμφίον ἀθρήσει δὲ μετὰ Τροίην Λακεδαίμων, Virg. Georg. 1, 489 ergo inter sese paribus con

« PreviousContinue »